Acht maanden in de Gazastraat

'Opgesloten in die donkere kamers terwijl het leven zich elders afspeelde en mijn lichaam vreemde mutaties onderging, hoopte ik een woede op waarmee je het dak van een huis zou kunnen blazen', schreef Hilary Mantel in haar memoires De geest geven, over haar jaren in Saudi-Arabië. Jeddah kwam op de dertigjarige Mantel over als een gevangenis. De expatvrouwen 'zwermden als muggen' om haar heen en bleven maar vragen wanneer ze aan kinderen zou beginnen.

De roman Acht maanden in de Gazastraat verscheen in 1988. Het boek, nu voor het eerst in het Nederlandse vertaald, is onmiskenbaar een van Mantels meest autobiografische romans. Frances Shore is gezegend met een al even ironische kijk op het leven als haar schepper. Ze is even nieuwsgierig als doortastend, allemaal eigenschappen die niet gewenst zijn in Saudi-Arabië, en vooral niet bij vrouwen. Frances is een cartograaf die met haar man, bouwkundig ingenieur, naar Jeddah verhuist na verblijven in diverse Afrikaanse landen. In Saudi-Arabië mag Frances niet werken. Meer nog, ze kan nauwelijks de straat op zonder te worden uitgemaakt voor prostituee.

Het paar woont niet in de compound samen met de andere expats, wel tussen de lokale bevolking. Frances drinkt vaak koffie met haar Pakistaanse buurvrouw, en al is er wederzijdse sympathie, toch verbergt de Pakistaanse wat haar echt bezighoudt.

Willekeur

Het eerste deel van deze roman heeft een documentair karakter. Mantel vertelt met afstand en neemt ons mee door de stad. Ze toont een weinig vormvast Jeddah, waar de gebouwen eruitzien alsof ze 's nachts uit het woestijnzand zijn komen kruipen. Een straat die er gisteren nog lag, kan de volgende alweer verdwenen zijn in de eeuwige bouwput die de stad is. Desoriënterend gebied dus voor een cartograaf die het landschap vanuit de auto te zien krijgt, aan de zijde van haar man. Die man is zo gebeten om snel geld te verdienen dat hij zijn ogen sluit de mistoestanden die er heersen. Frances kan dat niet en dat leidt in het tweede deel van de roman tot spanningen.

Mantel kijkt kritisch naar de man-vrouwverhoudingen in Saudi-Arabië, zowel tussen de Saudi's onderling als tussen de expats. Ze klinkt pessimistisch over de mogelijkheid tot toenadering tussen westerlingen en locals. Frances gruwelt van de willekeur die regeert. Het verlamt haar dat daden zelden logische gevolgen hebben: 'Consequenties zijn wat je overkomt, niet wat je verdient.'

Zoutpilaren

Of ze nu schrijft over de hofhouding van Hendrik VIII of over de neonlichten in het nachtelijke Jeddah, Hilary Mantel weet met elke omgeving raad. In dit vroege werk weerklinkt al de stem van de grote schrijfster. Met haar zintuiglijke, enigszins barokke stijl roept ze het ene na het andere beeld op. In dit boek weerklinkt het dierlijke geluid van brullende motoren, zitten gesluierde vrouwen 'als zoutpilaren' in de passagierszetel van de auto. De 'schroeilucht van geld' hangt overal in de stad, schrijft Mantel, en daarmee raakt ze al de thematiek aan van macht en hebzucht die haar later nog meer is gaan fascineren.

Het eerste deel van Acht maanden in de Gazastraat had wat korter gekund, en bevat enkele dialogen met informatie die nadrukkelijk voor de lezer is bedoeld. Toch is deze roman nog steeds actueel en laat hij de kiemen zien van een groot schrijverschap.

Vertaald door Harm Damsma en Niek Miedema, Atlas Contact, 352 blz., 21,99 € (e-boek 14,99 €). Oorspronkelijke titel: 'Eight months on Ghazzah Street'.