Klimaatverdriet
Marek Šindelka
Beschikbaarheid en plaats in de bibliotheek
ARhus - De Munt
Vandaag open
van 10:00 tot 19:00
Beschikbaar
ARhus - afdeling Rumbeke
Vandaag gesloten
Beschikbaar
Besprekingen
Op sokken door de sneeuw
Karen Billiet
2/ei/25 m
Hoeveel kan een lichaam aan? Amir bereikt Europa na een autorit van vijftien uur, geperst in een sleuf tussen de motor en het dashboard. Hij loopt koolstofmonoxidevergiftiging op en overleeft ternauwernood omdat een lotgenoot hem aan de ingang van een ziekenhuis dumpt. Herstel duurt een paar dagen, maar Amir gaat al na enkele uren op de loop om een confrontatie met de politie te vermijden.
Het is een van de schrijnende situaties in Materiaalmoeheid, het tweede boek van de Tsjechische schrijver Marek Sindelka (34). In eigen land wordt hij tot de literaire top gerekend. Hij debuteerde als dichter, maar publiceert ook verhalen, romans en graphic novels. Zijn verhalenbundel Anna in kaart gebracht was een scherpe observatie van de verwende westerse samenleving. In dat boek etaleerde Sindelka zijn talent met vormexperimenten en te bloemrijk taalgebruik. In Materiaalmoeheid houdt hij het soberder, en dat zet zijn talent een stuk beter in de verf.
Sindelka beschrijft de tocht van Amir en zijn jongere broer, die de oorlog in hun land ontvluchten en elkaar onderweg kwijtraken. Amir trekt verder noordwaarts en belandt in een tentenkamp. Zijn broer ontsnapt uit een asielcentrum en probeert te overleven in de bijtende vrieskou.
Per hoofdstuk verspringt het perspectief van de ene naar de andere broer. We komen weinig te weten over hun gedachten en gevoelens. De focus ligt op hun lichaam, en de ontberingen die het moet doorstaan.
Op de vlucht wordt elke basisbehoefte een onoverkomelijk obstakel. Dagenlang zwerft de jongste broer door een besneeuwd bos, maar vindt niks eetbaars. Een verlaten vissershut dient zich aan als schuilplaats, maar met bevroren vingers is inbreken moeilijk. Bij een poging om op een rijdende goederentrein te klimmen, verliest hij een schoen en moet op een sok verder door de sneeuw. In die omstandigheden is de warmte van één kaarsvlam een weldaad, en de vondst van een kleine honingraat een feest. Sindelka is sterk in zulke kleine, maar veelzeggende observaties.
Keer op keer verlegt een vluchteling de grenzen van het lichaam. 'Kracht heeft lagen, zodra er eentje verdwijnt, denk je meteen dat je aan het einde van je krachten bent, dat er niet meer in zit, maar dat duurt maar even, er wordt altijd een nieuwe laag blootgelegd.' Amir ontmoet een tiener die zich de organen uit het lijf liet halen en daarbij bijna doodbloedde. Met het geld wilde hij zijn familie onderdak bezorgen en kon hij naar Europa reizen.
Andere lotgenoten ontdoen zich van hun vingertoppen door ze weg te snijden met een scheermesje of onder te dompelen in zuur. Zo ontlopen ze registratie en gedwongen detentie.
Misdaad tegen de menselijkheid
Door het lichaam centraal te stellen, wekt Sindelka veel empathie op. Iedereen heeft een lichaam en botste weleens op de kwetsbaarheid daarvan. De extreme omstandigheden waarin de jongens verkeren doen je dan ook ineenkrimpen. Het is dezelfde empathie die opduikt wanneer je over de gruwel in de concentratiekampen leest.
Sommige taferelen in het boek roepen regelrecht associaties met de nazi-misdaden op. De jongste broer krijgt bij aankomst in het asielcentrum een nummer op de arm en wordt vanaf dan niet meer bij zijn naam genoemd. Amir wordt afgetuigd door een stel tieners, 'dronken van macht'. Ze spotten met de manier waarop moslims bidden, urineren over hun slachtoffer en maken ondertussen selfies. Daarmee legt Sindelka een controversiële laag in het boek: sommige vluchtelingen ondergaan in Europa misdaden tegen de menselijkheid.
Die snoeiharde boodschap is wellicht een antwoord op wat de schrijver in eigen land zag gebeuren. Tsjechië verzette zich hard tegen het spreidingsplan voor vluchtelingen van de Europese Commissie. De VN tikte het land op de vingers omdat het vluchtelingenbeleid de mensenrechten schendt.
Sindelka klaagt de onverschilligheid tegenover die situatie aan. Hij voert een toerist op die voor de kick naar oorlogsgebieden reist. De man verzamelt souvenirs uit Beslan, Mogadishu en Rwanda, maar is compleet ongeïnteresseerd in de situatie van de plaatselijke bevolking die hem rondleidt. Sindelka besluit dat we ons makkelijker inleven in een videogame vol fictieve obstakels dan in het lot van een vluchteling.
Met Materiaalmoeheid spoort hij zijn lezers aan om in de huid van die vluchteling te kruipen. Daar is veel incasseringsvermogen voor nodig, maar het laat een verpletterende indruk na. Opvallend genoeg zijn er al vertaalrechten van dit boek verkocht aan Italië en de Balkanlanden, waar de voorbije jaren grote vluchtelingenstromen waren. Ook in Syrië is een uitgave op komst.
Vertaald door Edgar de Bruin, Das Mag, 161 blz., 19,99 € (e-boek 12,99 €).
Twee broers op de vlucht
Peter Swanborn
i /un/02 j
Anders dan zijn twee jaar geleden verschenen mozaïekvertelling Anna in kaart gebracht, die met zijn vindingrijkheid grote indruk maakte, moet Materiaalmoeheid het van de eenvoud hebben. We volgen de broers afzonderlijk, de oudste heet Amir, de ander wordt enkel met 'de jongen' of met 'broertje' aangeduid.
In het eerste hoofdstuk klimt de naamloze jongen over het hek van het detentiecentrum en vlucht het bos in, 'met in zijn zak een zorgvuldig opgevouwen briefje met daarop de naam van een stad in het noorden. Daar ergens zit zijn broer.'
Vervolgens gaan we terug in de tijd en lezen we hoe een mensensmokkelaar de motorkap van een bestelauto opent. Daaronder zit een ruimte waarin Amir zich moet verstoppen. Zijn doodsbange broertje kijkt toe, wat er verder met hem gebeurt, krijgen we niet te horen.
Hoe Šindelka zich heeft weten te verplaatsen in de uitzichtloze situatie van een vluchteling, is ronduit indrukwekkend. Tot in de kleinste details beschrijft Šindelka hoe het is om de nacht in een winters bos door te brengen zonder te weten of je de volgende dag iets te eten zult vinden.
De vraag is alleen of het als roman werkt. De twee hoofdpersonen leren we nauwelijks kennen en de naamloze jongen roept eerder medelijden op dan sympathie. Hij zegt geen domme dingen, maakt geen foute keuzes. Net als zijn grote broer heeft hij het morele gelijk voortdurend aan zijn kant.
Daar komt bij dat Šindelka het vluchtverhaal ondergeschikt heeft gemaakt aan de vraag of de twee broers elkaar terug zullen zien. Dit werkt sentiment in de hand, bijvoorbeeld wanneer hij een hoofdstuk afsluit met: 'Ze zijn samen. Ze blijven voor altijd samen.'
Gevolg is dat je na afloop vooral bewondering voelt voor Šindelka's inlevingsvermogen, maar dat de lotgevallen van de twee broers je niet echt raken. Dat is jammer en het zal ook zeker niet de opzet van de auteur zijn geweest.
***
Uit het Tsjechisch vertaald door Edgar de Bruin. Das Mag; 278 pagina's; € 19,99.
Vleesroest
Roderik Six
2/ei/16 m
Amir lijkt het maar niet te begrijpen: die kleine uitsparing naast het motorblok, daar past toch niemand in? Vertwijfeld kijkt hij achterom, naar zijn broertje – waar zullen ze hem verbergen? Maar het menselijke lichaam is plooibaar en smokkelaars hebben stevige armen die vlees kunnen samenpersen tot een machineonderdeel. Ademen is een luxe en ook dieseldampen bevatten een restantje zuurstof, dus Amir mag niet klagen. De vrijheid lonkt, Europa is amper een etmaal verwijderd.
Er was geen toekomst meer in Syrië. Een Palestijnse medevluchter vat het in het asielcentrum bondig samen voor zijn ondervrager: ‘De Duitsers zijn begonnen met de Joden te vermoorden. De Joden ontvluchtten Europa, pikten ons land in en hebben mijn overgrootouders gedood, dus zijn we naar Syrië gevlucht. In Syrië is iedereen elkaar aan het doodmaken, dus ben ik op de vlucht naar Duitsland. Wat is daar zo moeilijk aan te begrijpen?!’ Even later zal de Palestijn in een park in elkaar getrapt worden door extreemrechtse jochies. Op veel begrip hoeft hij vooralsnog niet te rekenen en ook Amir en zijn broertje zullen menige klap incasseren.
De vluchtelingencrisis heeft een stroom aan sterke boeken opgeleverd. Denk maar aan Vertel me het einde van Valeria Luiselli, Exit west van Mohsin Hamid of Dit zijn de namen van Tommy Wieringa. Wie beweert dat literatuur zich beperkt tot taalkundige navelstaarderij moet dus dringend naar de boekhandel en mag daar meteen Materiaalmoeheid van Tsjechisch wonderkind Sindelka op de toonbank leggen. Want Sindelka verbluft. Door een vernauwd vertelperspectief te hanteren en zijn indringende zintuiglijke taalgebruik voel je de gruweltocht van Amir en zijn broertje fysiek op je inwerken – niet zelden wekken zijn zinnen weerzin op en moet je naar adem happen vooraleer je een nieuwe alinea aanvat. Vooral de verpletterende eenzaamheid van de twee vluchtelingen schrijnt: in het hele boek komen ze amper levende wezens tegen. Of het moeten andere verschoppelingen zijn: zwervers, loonslaven, eenzaten weggestopt in suburbia – het neoliberale Europe is een desolate plek, een dolgedraaide machine die haar inwoners opvreet en uitspuwt.
Sindelka spot ook met onze hypocriete verontwaardiging als het op oorlog aankomt. In een pijnlijke scène zet hij een oorlogsjournalist in zijn camouflagehemd en het broertje – hij blijft naamloos, krijgt alleen een nummer – verlustigt zich tijdens een kraak in een schietspel dat de straten van zijn thuisstad als decor heeft. Geweld is entertainment geworden en we kopen onze schuld af met een tranerige post op Facebook. Helaas zal ook het lezen van Materiaalmoeheid de F-16’s niet uit het Syrische luchtruim halen, maar dat dit straffe literatuur is, daar bestaat geen twijfel over.
*****
Das Mag (oorspronkelijke titel: Únava materiálu), 278 blz, € 19,99.
Drs. K. Mercks
De Tsjechische schrijver (1984) trok eerder al de aandacht met zijn roman ‘Anna in kaart gebracht’* (2014, Nederlandse vertaling 2016). Nu verrast hij opnieuw met een meesterlijke vertelling over twee broers die wegvluchten uit oorlogsgebied en Europa trachten te bereiken. Elk van de broers volgt zijn eigen route en lot. De verschrikkingen onderweg, psychische, maar vooral fysieke, worden letterlijk tot in de vezels beschreven. Hun beider verhalen, dat van de oudere Amir en zijn naamloze jongere broertje (de jongen), meanderen in elkaar afwisselende hoofdstukken en in wisselend tempo door de roman.
Suggesties
Krijg een e-mail wanneer dit item beschikbaar is
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.