Het schijnbestaan : roman

Het leven van de oude pottenbakker Cipriano Algor wordt onzeker wanneer het Centrum, een gigantisch winkel- en wooncentrum, niet langer zijn aardewerk wil afnemen omdat ze niet meer in de smaak vallen van het publiek. Samen met zijn dochter stort hij zich op de productie van beeldjes maar het Centrum houdt de boot voorlopig af -- een consumentenonderzoek zal moeten uitwijzen of er een markt is voor de beeldjes. Cipriano moet nog op een andere manier met het Centrum rekening houden: zijn schoonzoon is er bewaker en streeft ernaar er te mogen wonen, samen met zijn vrouw en schoonvader. Niet alleen zijn gewoontes, de rurale omgeving en een zekere afkeer van het Centrum, maar ook een ontluikende liefde en een nieuwe hond weerhouden hem ervan in te gaan op de wens van zijn schoonzoon. De onzekere toekomst van zijn stiel dwingt hem er toch toe te verhuizen. Wat hij echter na enige dagen in de ondergrond van het Centrum ontdekt, doet hem op zijn besluit terugkeren.

Net zoals zijn vorige romans (De stad der blinden, Alle namen) is Het schijnbestaan een allegorie van het moderne bestaan. Het Centrum als artificieel paradijs staat tegenover een traditionelere vorm van leven, ambachtelijke arbeid, warme banden tussen mensen en dieren. De auteur verwijst daarenboven naar antieke mythologie en filosofie. De pottenbakker werkt met klei, de stof waaruit de mens geboetseerd is. Saramago staat vaak stil bij deze associatie, en bij andere betekenissen van klei en pottenbakken als ambacht. Een andere allegorie, de grot van Plato, speelt een centrale rol in de ontknoping van het verhaal (de originele titel van het boek, A Caverna, verwijst er trouwens rechtstreeks naar). Schijn versus werkelijkheid en woorden versus gevoelens en intuïtieve kennis zijn de tegenstellingen waarrond het boek is gebouwd. Saramago doet dit opnieuw in lange, precieze zinnen, waarin dialogen, beschrijvingen, beschouwingen en interventies van de auteur naast elkaar worden geschikt. [Chris Bulcaen]