De weg van de meeste weerstand : roman

De Amerikaanse schrijfster Lionel Shriver (63) strijkt liever tegen de haren in dan dat ze geruststellend over de bol aait. Dat bleek onder meer uit haar uithaal, in een interview enkele weken geleden, naar de Europese lockdownpolitiek - Shriver woont tegenwoordig in Londen. Maar het is gelukkig vooral in haar boeken dat zij even dwars als virtuoos met hete hangijzers pleegt te jongleren. In haar doorbraakroman uit 2003, het later verfilmde We moeten het even over Kevin hebben, boog ze zich niet uitsluitend en zelfs niet in de eerste plaats over het fenomeen van massamoord op scholen in Amerika, maar banjerde ze tevens rond in het heilige huis van de moederliefde, waar ze geheime lades opentrok, onder tapijten keek en achter spiegels loerde tot ook de lezer niet meer aan de vraag ontsnappen kon: wat als je niet van je kind houdt?

Op het eerste gezicht zou je kunnen zeggen dat het thema van haar zestiende roman, De weg van de meeste weerstand, net iets minder urgent is dan die van haar vorige: het uit de hand gelopen 'fitnessfetisjisme' in onze maatschappij zou in de handen van een minder meesterlijk auteur gemakkelijk een boek kunnen opleveren dat niet boven het genre van de dunne, wat vrijblijvende satire uitstijgt. Shriver, daarentegen, laat zich door haar onderwerp niet beperken, maar grijpt het kuddegedrag van de endorfinejunkies, die zich in een eindeloze reeks van marathons verdringen in elkanders kielzog, juist aan om een veel kwalijker en universeel mensenkenmerk aan te kaarten. De neiging, namelijk, om de meerderheid te volgen in plaats van je eigen weg te gaan en om niet zelfstandig ná- maar, omgekeerd, juist áchterna te denken. In De weg van de meeste weerstand staat de marathon- of triatlondeelnemer symbool voor wat nu eenmaal alle mensen zijn als ze niet heel goed opletten: meelopers.

Rode bandana

Serenata en Remington, respectievelijk 60 en 64, zijn al decennialang gelukkig getrouwd, maar recent is er een kink in de kabel gekomen. Na zijn onverwachte ontslag als mobiliteitsdeskundige weet Remington de pas ingetreden leegte in zijn leven met niets beters te vullen dan met een plots opgevatte passie voor duursport. Dat hij voordien nooit een poot heeft uitgestoken om aan zijn conditie te werken, maakt zijn beslissing merkwaardig. Dat zijn echtgenote ten gevolge van osteoartritis in de beide knieën nog maar net voordien haar levenslange hardloopgewoontes met veel pijn in het hart heeft moeten opgeven, maakt zijn besluit hardvochtig of op zijn minst discutabel. En discussies wórden er gevoerd ten huize van de twee. Want waar de eenzelvige Serenata, die altijd op de rest van de mensheid vooruit heeft gelopen - door bijvoorbeeld sushi te eten in een tijd waarin de meeste mensen nog walgden van rauwe vis - jarenlang haar grenzen in haar dooie eentje afgetast heeft, is de hamvraag nu wat Remington in hemelsnaam bezielt zich aan te sluiten 'bij de hersenloze lookalikes in de aangezwollen kudde'. Is hij nog wel goed bij zijn verstand? De eerste keer dat hij zich in zijn nagelnieuwe sportplunje aan zijn echtgenote vertoont, doet in elk geval het ergste vrezen. 'Bij een jongere man had de rode bandana om het voorhoofd misschien zwierig gestaan, maar bij Remington, op zijn vierenzestigste, stond het als een kostuumkeuze die bioscoopgangers in een oogopslag duidelijk moest maken: deze figuur is niet goed snik.'

Zogenaamd zo almachtig

Toch staat Remington allesbehalve alleen in zijn waanzin, en dat blijkt alleen maar sterker naarmate het verhaal vordert en onder meer duidelijk wordt wat het nu juist geweest is dat een poos geleden tot het ontslag van de brave borst heeft geleid: Remington heeft zich bezondigd aan niets minder dan 'geweldpleging', en dit door in de loop van een twistgesprek - hou u vast nu - op tafel te kloppen, meer bepaald op het bureau van zijn 27-jarige overste. Dat laatstgenoemde behalve volkomen onkundig, ondergediplomeerd en treiterzuchtig ook een zwarte vrouw was, heeft zijn zaak bepaald niet vooruit geholpen, en zorgt er uiteraard eveneens voor dat Shriver - die door sommigen op basis van haar roman De Mandibles in 2016 beschuldigd werd van “culturele toe-eigening” en zelfs racisme - ook in deze roman met hart en ziel over spiegelglad ijs schaatst.

Ondanks alle meningsverschillen blijven Serenata en Remington het over een ding eens: wie zich door de dolgedraaide wereld radicaal gedwongen ziet in het gareel van bendedenken, volggedrag en bijbehorend uniform taalgebruik te lopen, doet er maar beter aan om er publiekelijk het zwijgen toe te doen. Of zoals Remington het formuleert: 'ik word er een beetje moe van om steeds te horen (…) dat ik het als lid van het “heteroseksuele witte patriarchaat” voor het zeggen heb. Ik ben zogenaamd zo almachtig, maar ik leef in angst, meer als muis dan als mens. Ik check alles wat ik van plan ben te zeggen drie keer voor ik ermee naar buiten durf te komen. Als ik sport, houd ik tenminste mijn mond. Ik kan onderuitgaan, maar ik word niet gearresteerd.' Begenadigd stemactrice Serenata, die een kei is in het nadoen van accenten maar juist daardoor sinds kort in ongenade is gevallen bij een groot deel van haar opdrachtgevers ('ik moet nu de dialoog van een zwarte cokedealer uit Brooklyn voorlezen alsof hij professor middeleeuwse literatuur in Oxford is?') kan hem alleen maar bijtreden…

In tegenstelling tot haar personages laat Shriver zich in De weg van de meeste weerstand allesbehalve de mond snoeren. Meehuilen met wie dan ook blijkt minder haar stijl te zijn. Dat er schaarse momenten zijn waarop het 'narratief' (want dat 'was in de plaats gekomen van “verhaal”') een beetje ter plaatse lijkt te trappelen en Shriver zich ertoe laat verleiden om uitroeptekens te plaatsen nadat zij haar punt al heeft gemaakt, doet weinig af aan het feestelijke leesplezier.

Vertaald door Karina van Santen en Marian van der Ster, Atlas Contact, 352 blz., 24,99 €.