Graz : de ochtend komt toch

Meester van de eenvoud" ? zonder enige twijfel raakt dit citaat uit een boekrecensie van 'Die Zeit' de kern van Bart Moeyaerts schriftuur, en van zijn nieuwste novelle Graz in het bijzonder. Een kortstondig verblijf voor een lezingenreeks in de Oostenrijkse stad en een overnachting in het Parkhotel, met uitzicht op een ouderwetse apotheek, leverde de verhaalstof voor deze intrigerende stadsroman. Na enkele bladzijden raakte het literaire project in de vergetelheid, tot theatergezelschap Stan de auteur vroeg om een theatertekst, gedicht of essay af te leveren waarin zijn eigen stem zou doorklinken. Een fragment uit Graz werd geïntegreerd in 'Stukken', het nieuwste project van het theatergezelschap.
Aan het woord is de 28-jarige apotheker Herman Eichler, die vanuit een goedgekozen ik-vertelperspectief over één lange nacht vertelt. Als apotheker leeft Eichler een veilig en besloten, maar vooral afgemeten bestaan. Hij is "niet iemand die zich op verschillende dingen tegelijk kan richten", maar detecteert en analyseert met grote precisie de juiste ingrediënten voor zijn medicijnen. De ingrediënten voor zijn eigen levensgeluk ontbreken vooralsnog. In 'Zum Guten Hirten' ontpopt Eichler zich als een ware goede herder voor zijn talrijke klanten. Goede raad komt er met volzinnen uit, al blijken het slechts goed ingeoefende en door herhaling geijkte mantra's. Met een zweempje ironie voegt de auteur ze quasi nonchalant aan het verhaal toe, maar voor de aandachtige lezer leggen deze passages meer dan eens de impasse van Eichlers leven bloot.
Eichler gedraagt zich als een einzelgänger, die de klanten met fraaie volzinnen op afstand houdt. Het vraagt dan ook al een serieuze inspanning om een dergelijk geordend bestaan te doorbreken. Een tragisch ongeval vlak voor zijn deur, waarbij een jong meisje om het leven komt, vormt de directe aanleiding tot een slapeloze nacht. Een beperkte tijdsspanne, waarin een existentiële twijfel zich van hem meester maakt. Om zijn gedachten te verzetten, trekt Eichler de straat op. Dat hij daarbij de portefeuille van het mooie meisje vindt, dat in werkelijkheid een jongen blijkt, berust niet op toeval. En is Jonathan wel echt overleden? Vanzelfsprekendheden worden kritisch onderuitgehaald; een stroom van onderdrukte verlangens komt aan de oppervlakte. Pijnlijk duidelijk schetst Moeyaert hoe zijn hoofdpersonage de familietraditie als apotheker heeft voortgezet vanuit een overheersende angst voor de dominerende vaderfiguur. Van zijn seksuele geaardheid, een ander hellend vlak, is hij zich latent bewust, maar strikte aanpassing aan het burgerlijke normen- en waardepatroon verhindert een introspectieve zoektocht naar het eigen ik. Precies dat komt in die ene doorwaakte nacht aan de orde, wat al subtiel wordt aangekondigd in de citaten van o.a. Woolf, Slater en Baldwin aan het begin van ieder hoofdstuk. De zoektocht naar eigen identiteit kan maar slagen als Eichler zich daadwerkelijk losmaakt van het conservatieve, burgerlijke wereldbeeld van de ouders. Zijn drang om bemind te worden is groot, maar niet allesoverheersend, zoals Moeyaert in een poëtisch aandoende bespiegeling verduidelijkt: "Als iemand zegt dat hij het geluk heeft gevonden, dan geven we hem vanzelf de liefde van zijn leven, terwijl de liefde en het geluk niet per se in hetzelfde bed slapen". Pijnlijk realistisch, maar treffend waar; voor zeemzoete romantiek hoef je er Moeyaerts sowieso niet op na te slaan.
Eichler laveert heen en weer tussen heden en verleden; een tragische passage met de vader wordt afgewisseld met een hoopvolle ontmoeting met de wat mysterieuze Carla. Als medewerkster van 'The English Bookshop' houdt ze er een ander, minder omlijnd wereldbeeld op na. Ook haar invloed is van cruciaal belang. Aan het einde van de roman komt Eichler tot vernieuwde inzichten; een uitspraak als "Het leven in boeken was mooi" is geen holle escapistische frase, maar een betekenisvolle aanzet tot een nieuw leven. Echt gelukkig is Eichler nog niet geworden, maar in de toekomst wordt hij misschien wel 'gevonden' door een andere zoekende ziel.
Graz is een van die zeldzame romans die wel geschreven moest worden. Na twee jaar stadsdichterschap van Antwerpen, leek Moeyaert aan een geheel nieuwe uitdaging toe. Opnieuw een literair project waarin de stad een glansrol krijgt toebedeeld, als tegelijkertijd oord vol verwarring én potentieel. Precies die ambivalente houding ademt de novelle ten volle uit. [J]