Onderworpen : roman

'Leg je vinger op de wond

en druk goed hard'

Om Houellebecq met vrucht te lezen, moet je zijn program kennen: 'Elke samenleving heeft haar zwakke punten, haar wonden. Leg je vinger op de wond en druk goed hard.' De zwakke punten worden systematisch uitvergroot en uit die overdrijving worden verregaande conclusies getrokken, waarbij de auteur handig inspeelt op collectieve angsten. Van Schopenhauer heeft hij geleerd dat een schrijver in de eerste plaats iets te zeggen moet hebben, of om met de held van Onderworpen te spreken: 'Een schrijver is in de eerste plaats een mens die aanwezig is in zijn boeken, en of hij heel goed of heel slecht schrijft doet er uiteindelijk weinig toe'. Nooit geef je je 'zo volledig bloot als tegenover een lege pagina, voor een lezer die je niet kent.' Het is de vraag of dat laatste ook opgaat voor Houellebecq zelf, die ironie tot een hogere kunst heeft verheven. Zijn werk is een ideologisch mijnenveld. Dat schrijft zijn vertaler, Martin de Haan, die het kan weten. De auteur heeft zich voorgenomen 'compromisloos de tegenstrijdigheden te blijven verwoorden waardoor hij wordt verscheurd'.

Political fiction

De kaart en het grondgebied (Prix Goncourt 2010) was een apocalyptische roman over de westerse samenleving. In zijn jongste gedachte-experiment wordt die beschaving ijskoud van de kaart geveegd. Houellebecq gunt de Franse president François Hollande nog een tweede ambtstermijn, maar in 2022, over exact zeven jaar, verandert Frankrijk in een islamitische staat. In de eerste ronde van de presidentsverkiezingen worden de socialisten uitgerangeerd en behaalt de moslimpartij tweeëntwintig procent van de stemmen. Merkwaardig, in een land dat nog geen tien procent moslims telt, maar dit terzijde. In de tweede ronde gaat het tussen het Front National en de moslimpartij van Mohammed Ben Abbas. De UMP, de UDI en de PS vormen een breed republikeins front, dat zich achter de moslimkandidaat schaart om Marine Le Pen een hak te zetten, met een overwinning voor de Moslimbroederschap als gevolg. De islamisering van Frankrijk verloopt relatief vreedzaam. De opwaardering van het gezin als hoeksteen van de samenleving en de terugkeer naar het patriarchaat stuiten nergens op tegenstand. De intellectuele elite staat te trappelen om zich tot de islam te bekeren. De mening van de vrouwen wordt niet gevraagd. Die van de Joden evenmin, maar ach, die hoepelen spontaan op naar Israël. De criminaliteit daalt spectaculair en de werkloosheid idem dito. Vrouwen keren massaal terug naar de haard, dankzij een substantiële verhoging van de kinderbijslag. Het grote voorbeeld van de nieuwbakken president is keizer Augustus. Zijn ambitie is de reconstructie van het Romeinse Rijk. De landen rond de Middellandse Zee treden in recordtijd toe tot de Europese Unie, die in een soort Eurabia verandert. De toestand in het Midden-Oosten is kennelijk op miraculeuze wijze opgeklaard. Het Frans wordt weer de cultuurtaal, het Engels kan inpakken en Frankrijk krijgt zijn vroegere grandeur terug. Iedereen blij.

Joris-Karl Huysmans

François, een drankzuchtige, kettingrokende literatuurprofessor, kenner van Joris-Karl Huysmans, is een typische houellebecqiaanse antiheld, die zich overeind houdt met Youporn, magnetronmaaltijden en sloten alcohol. De parallellen tussen zijn leven en dat van zijn studieobject zijn legio. Net als Huysmans lijkt hij zich tot het katholicisme te zullen bekeren, maar uiteindelijk kiest François voor de islam, om zijn baan te behouden. Zijn loon verveelvoudigt, dankzij de Saudische petrodollars, hij mag drie piepjonge echtgenotes uitkiezen en hoeft zijn drankmisbruik niet eens terug te schroeven. Geschikte jongens, die leden van de Moslimbroederschap.

Als de islam niet politiek is,

is hij niets

Wat dat betreft is Houellebecq het met Khomeini eens, maar van economie heeft zijn moslimpresident geen kaas gegeten. De auteur haalt voor Ben Abbas het distributivisme van stal. De economische filosofie van Chesterton en Belloc was bedoeld als derde weg naast het kapitalisme en het communisme. Het systeem beoogde de afschaffing van de scheiding tussen kapitaal en arbeid, met het familiebedrijf als norm. De selectieve toepassing ervan blijkt een zegen voor de staatskas: afschaffing van de staatssteun aan industriële concerns en opdoeken van de sociale solidariteit op grond van het subsidiariteitsprincipe. Tel uit je winst.

Islamofoob?

Is Onderworpen een islamofobe roman, zoals uitentreuren is beweerd? Bijlange niet. Net als zijn favoriete denker, Auguste Comte, is Houellebecq ervan overtuigd dat een maatschappij zonder godsdienst niet kan overleven. Verklaarde hij ten tijde van zijn vorige toekomstroman,Mogelijkheid van een eiland, nog dat het boeddhisme de religie van de toekomst was, nu zoekt hij het in de monotheïstische hoek. In 2001 verklaarde hij nog met veel aplomb dat de islam de achterlijkste godsdienst was, maar intussen heeft hij zijn mening herzien.Onderworpen gaat overigens niet over religie, maar over macht en opportunisme. De roman is niet anti-islam, maar anti-Frans. Echte gelovigen zijn met een kaarsje te zoeken. President Ben Abbas wordt niet voor niets getypeerd als 'de handigste en sluwste politicus sinds François Mitterrand'.

Of misogyn?

Niet de islam, maar de vrouw is de pineut. Het woord 'islam' betekent overgave, onderwerping. Een mens is pas gelukkig als hij zich onderwerpt en dat geldt in de eerste plaats voor het vrouwvolk. De vrouwelijke personages zijn eens te meer eendimensionale figuurtjes, die ontsproten lijken aan de natte dromen van zijn mannelijke personages. Ze zijn escortdame of modelhuisvrouw, en worden uitsluitend gewaardeerd om hun minirokjes en hun erotisch potentieel. Dankzij een islamitische opvoeding worden deze onbetrouwbare wezens omgeturnd tot toegewijde, gezeglijke echtgenotes. 'Nietzsche had het goed gezien met zijn oudewijvenflair, het christendom was in wezen een vrouwelijke religie', denkt François. Houellebecq is ervan overtuigd dat zijn scenario alleen voor feministen onoverkomelijk zou zijn en verklaarde in een interview dat nogal wat vrouwen hun vrijheid graag zouden opofferen aan wat meer bestaanszekerheid. Volgens hem heeft het feminisme zijn beste tijd gehad. Demografie primeert op ideologie. Het goede oude Avondland heeft zichzelf de das omgedaan. Het heeft zijn doodvonnis getekend toen het zijn pijlen richtte op het gezin, met alle demografische gevolgen van dien.

België

Is er zo mogelijk nog erger aan toe dan Frankrijk. Brussel wordt gekenmerkt door goorheid, troosteloosheid en een 'voelbare haat tussen de bevolkingsgroepen'. Je voelt je er 'meer dan in enige andere Europese hoofdstad op de rand van een burgeroorlog'. De sluiting van de intussen heropende bar van hotel Métropole wordt beschreven als het ultieme symptoom van het verval van het Avondland. België is het tweede land, na Frankrijk, waar de moslimpartij aan de macht komt. Op slag is het gekibbel tussen Vlaamse en Waalse nationalisten voorbij. De straten zijn nog altijd even goor, maar dankzij de gemeenschappelijke religie is het communautaire geharrewar verleden tijd.

Kort dag

Over zeven jaar, dat is kort dag. Bovendien verliest Houellebecq na zijn veelbelovende inleiding al snel het bredere plaatje uit het oog. Van de gevolgen van de machtswissel voor Jean met de pet wordt amper gerept. Wat gebeurt er met homo's, Joden en atheïstische bloggers? Met de vrije meningsuiting? Kunnen gelijkheid tussen man en vrouw, het recht op abortus, het homohuwelijk, vrouwenarbeid zonder gemopper worden afgeschaft? Wordt Darwin uit het leerprogramma geschrapt? Kunnen al die hoogopgeleide vrouwen op de arbeidsmarkt zomaar gemist worden? En Allah mag weten hoe de president, die zijn hervormingen door de oliestaten laat bekostigen, overijverige salafisten buiten de deur houdt. Op geen enkel moment komen haatpredikers of jihadisten in beeld. Frankrijk lijkt uitsluitend bevolkt met gematigde, verdraagzame moslims, die geen enkele moeite hebben met de escorts en de alcohol die het personage in industriële hoeveelheden consumeert. Het geschetste toekomstbeeld is, kortom, onwaarschijnlijk optimistisch voor een notoire somberling als Houellebecq.

MICHEL HOUELLEBECQ

Onderworpen.

Vertaald door Martin de Haan, De Arbeiderspers, 272 blz., 19,99 euro. Oorspronkelijke titel: 'Soumission'.

Vertaler Martin de Haan schreef een portret van Michel Houellebecq (Aan de rand van de wereld, De Arbeiderspers, 128 blz., 12,50 euro).