Martelaar!

De bestverkopende dichter in de VS is niet Walt Whitman of Emily Dickinson, maar de Perzische mysticus Rumi. De man is al 750 jaar dood, en toch blijft hij spreken. Dat zegt iets over de kracht van Perzische poëzie, die doordrongen is van een verlangen naar het paradijs en naar de eeuwigheid. Die Iraanse obsessie met het mystieke heeft ook een keerzijde: beseffen hoe ontoereikend het leven is, creëert melancholie en doodsverlangen. Sinds de Iraanse Revolutie kwam daar de cultus van het martelaarschap bij.

Die thema's houden Kaveh Akbar bezig, een millennial met een Amerikaanse moeder en een Iraanse vader. Hij groeide op in het Midden-Westen, op een dieet van McDonald's, The Simpsons en Madonna. De worsteling met zijn biculturele identiteit (“Niet Iraans en niet Amerikaans, niet moslim en niet niet-moslim”) deed Akbar naar drank en drugs grijpen. Maar hij was ook gebeten door poëzie. Na twee dichtbundels en een ontwenningskuur bij de AA schreef hij zijn romandebuut.

In Martelaar! wil Cyrus Shams ontsnappen aan het alledaagse door martelaar te worden. “Hij wilde perfect genoeg leven om te kunnen sterven zonder een rimpeling van pijn achter te laten, zoals een Olympische schoonspringer spatloos het zwembad in sneed.”

Niet dat Cyrus' leven hopeloos is. Hij is een aantrekkelijke man met een diploma literatuur op zak, hij hangt rond in koffiebars, doet meisjes én jongens binnen en is intiem met huisgenoot Zee. Maar het verleden weegt, het voert hem naar zijn geboorteland Iran, waar zijn moeder stierf toen haar lijnvliegtuig uit de lucht geschoten werd door de Amerikaanse marine. Een sterven per abuis, een zinloze dood: “Een verzekeringsstatistiek. Niet eens tragisch”. Ook Cyrus' vader stierf betekenisloos, een beroerte na tientallen jaren ploeteren in een kippenfokkerij in Indiana - allemaal om zijn zoon een beter leven te geven in een land van belofte.

Zo'n leven kan Cyrus niet bekoren, passie voelt Cyrus enkel voor de dood en de doden: martelaren wier dood van betekenis was, die nog steeds herdacht worden en voor wie gedichten geschreven worden. Jeanne d'Arc, Bobby Sands, Martin Luther King. Cyrus wil een boek over martelaars schrijven dat eindigt met zijn eigen zelfgekozen dood. Maar er is nog een kandidate voor het slothoofdstuk: de kunstenares en kankerpatiënte Orkideh, die in het Brooklyn Museum een performance maakt van haar eigen sterven. De tijd die Cyrus doorbrengt met deze Iraanse Marina Abramović zal zijn kijk op het verleden, op de liefde en de dood veranderen.

Lange benen

Martelaar! is springerig, als een jong veulen dat in zijn enthousiasme over zijn te lange benen struikelt. Dat mag vreemd klinken voor een roman over levenstwijfel, drankzucht en martelaarschap, maar het contrast werkt. Alles aan Martelaar! clasht: Iraans fatalisme botst op Amerikaans vooruitgangsoptimisme. In droomscènes laat Akbar Lisa Simpson en Donald Trump in dialoog gaan met Rumi en Cyrus' moeder. Hoofdstukken schakelen van Indiana naar Teheran, laten beurtelings Cyrus en zijn overleden ouders aan het woord. Er zijn uittreksels uit Cyrus' martelarenboek, gedichten over beroemde doden, nieuwsflitsen over het neerschieten van vlucht 655 van Iran Air. Martelaar! is een bedwelmende literaire cocktail van een veelbelovend veulen. Als Kaveh Akbar niet over de eigen benen struikelt zal hij nog ver draven.

Vertaald door Hans Kloos. Pluim, 432 blz., € 26,99 (e-boek € 14,99) Oorspr. titel: 'Martyr!'.