De goede zoon : roman
Rob van Essen
Beschikbaarheid en plaats in de bibliotheek
ARhus - De Munt
Vandaag open
van 10:00 tot 19:00
Allemaal uitgeleend
ARhus - afdeling Rumbeke
Vandaag gesloten
Allemaal uitgeleend
Besprekingen
Rob van Essen laat zijn personages doodleuk naar andere dimensies reizen -Hoe herstel je een fout uit het verleden? Met een tijdmachine, uiteraard
Rob Schouten
em/ov/25 n
In zijn jongste roman Ik kom hier nog op terug is dat meer dan ooit het geval, want daarin speelt zoiets kinderlijk-fascinerends als een tijdmachine de hoofdrol, dat handige apparaat waarvan striphelden als Blake en Mortimer, Heer Bommel en de helden uit Back to the Future zich bedienen om in andere dimensies te belanden.
De titel Ik kom hier nog op terug moeten we vooral letterlijk nemen, want de hoofdpersoon, de Amsterdamse bruggenschilder Hollander, keert daadwerkelijk terug naar het stadje van zijn jonge jaren, Rijssen (Van Essen dacht bij zijn vorige, met de Librisprijs bekroonde boek De goede zoon nog dat hij nu wel klaar was met zijn eigen Rijssense jeugdjaren - niet dus). Hollander wil een fout uit het verleden herstellen, maar hoe doe je zoiets? Met een tijdmachine natuurlijk!
Lelijk gepest
Ik kom hier nog op terug is een raamvertelling. Aan het begin en het eind schildert Hollander in dodelijke regelmaat bruggen, maar het grootste deel van de vertelling wordt in beslag genomen door zijn avonturen met de tijdmachine. Als hij zijn tijd als gesjeesde student filosofie in de jaren 80 terug wil halen door zijn oud-medestudenten op te sporen, stuit hij op medestudent Ickx (X). Die runt in Los Angeles de Jump Unit, een tijdmachine waarmee hij Hollander in een fractie van een seconde naar Amerika haalt alwaar deze, bij wijze van therapie, een gebeurtenis uit het verleden recht mag zetten. 'Vijf pogingen om Mr. G.B.J. Hiltermann naar huis te brengen' heet dit omvangrijke deel. Hollander heeft de bekende, maar zo te zien dementerende oud-politiek commentator ooit in zijn ochtendjas op straat laten staan in plaats van hem netjes thuis te brengen. Een pekelzonde, zou je zeggen, maar kennelijk kent Hollander geen erger vergrijp.
Niettemin mislukt zijn poging om GBJ alsnog thuis af te leveren (wat trouwens ook helemaal niet nodig blijkt te zijn) keer op keer. Anders gezegd, het verleden laat zich niet corrigeren. Bij de vijfde en laatste (en eerlijk gezegd enigszins langdradige) poging komt hij terecht bij een groepje oud-medestudenten, allemaal door de geheimzinnige Ickx het verleden in getransporteerd. Kennelijk moeten zij collectief iets rechtzetten bij een studentikoos verkleedfeest, waarbij de zus van Ickx lelijk gepest lijkt te zijn.
Is het hele project dan de wraak van een boze broer? De deelnemers en met hen de lezer, komen er niet achter, hoezeer ze ook hun best doen met z'n allen hun feestverleden te reconstrueren. Het klinkt allemaal reuze ingewikkeld en ook redelijk vaag, maar het opmerkelijke is dat Van Essen het eigenlijk allemaal als nogal eenvoudig en vanzelfsprekend voorstelt. Zelfs die tijdmachine hoeft wat hem betreft geen echte machine te zijn, het kan ook gewoon een concept zijn. Daarin zie je de fictieschrijver voor wie geen raadselachtigheid te ver voert: 'O, de kracht van verzonnen verhalen!', verzucht iemand betekenisvol in deze roman.
Gedachte-experiment
De schrijver van dit alles heeft ook helemaal geen theatrale effecten nodig voor zijn buitensporige verhaal, dat in de verte wel iets weg heeft van Simon Vestdijks De kellner en de levenden. Ook hier wordt een groep mensen uit het dagelijks leven een andere dimensie ingevoerd, maar dan zonder het infernale einde van Vestdijk.
Bij Van Essen is het gewoon een gedachtespinsel, kalm en consequent uitgevoerd, en zonder de haast obligate ontknoping. Ickx' bedoelingen zijn aan het eind nog even duister als aan het begin. Hier en daar deed dit boek me denken aan de Japanse schrijver Haruki Murakami, in wiens werk bovennatuurlijke elementen ook zo'n opvallende rol spelen. Maar bij Van Essen zijn ze omvangrijker en fundamenteler, geen terloopse decorstukken: je voelt dat het leven in zijn romans ook werkelijk surrealistisch kan zijn, en tegelijkertijd zo plat als een dubbeltje. Ergens zegt een van zijn personages dat het bestaan 'niet logisch maar aanvaardbaar' is; dat lijkt me een passend motto voor het hele werk van Van Essen.
Ik kom hier nog op terug is de uitwerking van een bekend menselijk gedachte-experiment, namelijk dat je in een mum van tijd en zonder dat de buitenwereld je afwezigheid opmerkt, een bezoek kunt brengen aan andere werelden en dimensies. Denk aan de eeuwenoude praktijken van sjamanen of aan Alice in Wonderland. Dat Van Essen dat oude scifithema weer eens van stal haalt, kun je dus moeilijk erg origineel noemen. Hij verstaat gelukkig de kunst z'n lezers en passant te doordringen van een veel belangrijker, in feite filosofische vraag, namelijk: wat is de werkelijkheid? In welke realiteit leven we eigenlijk? Wat is de waarde van onze herinneringen?
Die aloude tijdmachine is daarvoor niet meer dan een vehikel, maar wel eentje die nog buitengewoon soepel functioneert.
Met de rotvaart van een Motörheadsong
Lodewijk Verduin
em/ec/23 d
Veel mensen zouden er een fortuin voor overhebben, maar Rob Hollander krijgt het zomaar in de schoot geworpen. Werkend aan een reportage over zijn vroegere jaargenoten van de opleiding filosofie komt hij in contact met een man die op mysterieuze wijze een “tijdportaal” heeft bemachtigd en zich uitgeeft voor “tijdreistherapeut”. Wablief?!
De ondernemer kan mensen die gebukt gaan onder spijt terug in de tijd laten reizen, zodat ze fouten uit het verleden ongedaan kunnen maken. Als journalist mag Rob een gratis testritje maken. Onthecht en sceptisch als hij is, kan hij niets anders bedenken dan het moment waarop hij de beduusd ogende radiopresentator G.B.J. Hiltermann (1914-2000) op een brug voorbijliep zonder hem te hulp te schieten. Met opgetrokken wenkbrauw wordt het verzoek goedgekeurd. De therapeut dirigeert Rob naar een op een bouwvakkerstoilet gelijkende capsule, hij stapt naar binnen en is plots terug in het Amsterdam van weleer, waar alles nog precies is zoals hij het zich herinnerde.
De opmerkelijke kunstgreep is de stuwende kracht in de tiende roman van Rob van Essen. De motto's zijn niet toevallig ontleend aan twee hardrockbands: wie de eerste hoofdstukken leest, snapt waarom. Het verhaal komt met een rotvaart op gang, als was het een nummer van Motörhead. De nonchalante parlandostijl die evengoed bijtend kan worden, kanaliseert de energie en doet denken aan Tobi Lakmakers De geschiedenis van mijn seksualiteit . “Nee, fuck mr. G.B.J. Hiltermann. Dit is niet zo'n soort verhaal, met ironische nostalgie en zo.”
Brandende man
Daarna begint Van Essen uit te waaieren: razendsnel heen en weer schakelend tussen verschillende stijlen, tempo's, verhaallijnen en literaire toonaarden. Naast schijnbare autobiografie en overtuigde fictie doet ook de essayistiek haar intrede: de schrijver wisselt het vertellen af met nadenken over tijd, verveling, geloof en concretere kwesties, zoals de onderschatte schoonheid van zwart-witfilms. Van Essen benadert de roman als een vergaarbak, en precies dat maakt zijn nieuwste boek zo rijk en bruisend. Tegelijk vergroot dit het spanningsverlies uit, vooral in het lange slotdeel, waarin Rob en zijn vroegere studiegenoten door Europa dwalen; je krijgt de sfeer van een feelgoodfilm en je voelt de weldadige snelheid wegebben.
Sinds zijn doorbraak met De goede zoon (2019) publiceerde Rob van Essen ieder jaar een nieuw boek, waaronder verhalen, poëzie en romans. Ik kom hier nog op terug is zijn omvangrijkste. In vergelijking met De goede zoon leest zijn nieuwste misschien minder coherent en meer beschouwend, maar dat maakt het niet minder krachtig. Op onverwachtse momenten word je getrakteerd op grootse miniaturen, zoals wanneer twee door het bos dwalende jongens elkaar psalmen toezingen, of een brandende man een berg afrent. Beelden die zich in het geheugen etsen en daarmee gloedvol getuigen van de oorspronkelijkheid van Van Essens literaire visie.
Atlas Contact, 398 blz., € 24,99 (e-boek € 13,99).
Recensie Hier kom ik nog op terug -Terug naar de essentie
Bo Van Houwelingen
em/ov/25 n
Terugreizen in de tijd om een fout uit het verleden te herstellen. Het is een bekende blauwdruk (een 'trope') in veel sciencefictionfilms en -boeken. En meestal wordt het groots aangepakt: Hitler wordt tijdig kaltgestellt, de grote liefde wordt gered, een aanslag verijdeld.
Laat het maar aan Rob van Essen (1963) over om van zo'n ultieme kans iets volstrekt onbenulligs te maken. Hij stuurt in zijn tiende roman, Hier kom ik nog op terug, zijn hoofdpersonage, de allenige vijftiger Rob Hollander, op pad in Amsterdam in de jaren tachtig en negentig en geeft hem niet veel meer te doen dan schuilen voor de regen en eindeloos koffiedrinken tegen de verveling.
Rob is schilder van de hekken van twee lange bruggen die in elkaars verlengde liggen, de Amsterdamsebrug en de Schellingwouderbrug. Tegen de tijd dat hij beide kanten heeft gedaan, kan hij weer opnieuw beginnen. Rob vindt dit de perfecte baan - zo'n man is hij. In een alternatief leven - zo'n boek is het - is hij een middelmatige journalist voor het noodlijdende tijdschrift Wij Nederland (ooit Vrij Nederland). Daarvoor schrijft hij een artikel over wat er is terechtgekomen van de jongens en meisjes met wie hij in de jaren tachtig filosofie studeerde. Figuren met bijnamen als De Paus, Staartje, Kimono en Hongerstaker. En de geheimzinnige Icks, die het in Amerika gemaakt heeft als game developer.
Van hem krijgt Rob een uitnodiging om naar Los Angeles te komen, vervoer wordt geregeld. Rob hoeft zich alleen maar te melden bij een afgelegen, oude hangar in een uithoek van Schiphol en daar in een wc-achtig hokje te stappen. Zodra hij dat doet, krijgt Rob het gevoel te bestaan uit 'een verzameling zeer kleine knikkertjes die hun onderlinge samenhang waren kwijtgeraakt en elk moment konden neerslaan op de vloer om alle kanten op te rollen, en nooit meer zouden weten waarvan ze deel hadden uitgemaakt.' Zo voelt tijdreizen dus; ineens is Rob aan de andere kant van de oceaan, acht uur terug in de tijd.
Ondertussen zijn we al een heel stuk door Robs verleden heen gemeanderd. Herinneringen aan zijn jeugd in het protestantse stadje Rijssen, Twente. We lezen hoe hij met een jongetje dat Chris Vis heet op zoek gaat naar 'de man in het bos', over wie de wildste verhalen de ronde doen. Ze verdwalen, schuilen een tijdje in een schuurtje en vinden dan de weg weer terug - niks bijzonders, eigenlijk.
Hoe hij later, in Amsterdam, lid wordt van een filmclub, over de oude jarenvijftigfilms met hun felle, verzadigde kleuren, 'kleuren die uit de diepte van de verfdoos waren gehaald en alle vezels van het doek verzadigden'. De studietijd ook, met onnavolgbare colleges in grauwe zalen. Het Grote Verkleed Feest, georganiseerd door studiegenoten, waar iedereen vorsend elkaars kostuums opneemt. Een jongen sleept met touwen aan zijn rug een enorme parachute achter zich aan. 'Hoe ben je in godsnaam hier gekomen', vraagt iemand aan hem, 'toch niet met de fiets?' 'Ik ben uit een vliegtuig gesprongen, maar mijn parachute ging niet open.'
Dat soort amusante anekdotes met een weemoedig glansje, fijne details die precies de juiste sfeer oproepen (we kunnen ons hart ophalen aan telefooncellen, gele trams, grote kranten, krakers, guldens, asbakken in de trein en mensen die in cafés serieus de Vrij Nederland zitten te lezen) onderhoudende mijmerijtjes over het leven ('het leven is een lege ruimte die door herinnering wordt ingevuld') en op de achtergrond de geruststellende belofte dat het échte verhaal zo gaat beginnen; Van Essen biedt een soort literaire geborgenheid waar je als lezer langzaam bij wegdoezelt, tot je ineens al halverwege het boek bent en er eigenlijk nog niets is gebeurd.
En tegelijkertijd heel veel, tijdgereis, om maar iets te noemen. In feite raak je als lezer in dezelfde half verdoofde toestand als hoofdpersoon Rob, die nergens wezenlijk aan meedoet, nooit heftige emoties ervaart en geen betekenisvolle verbinding met anderen heeft. Klinkt vreselijk, maar is het is eigenlijk wel prettig even mee te wandelen met een leven zonder scherpe randjes. Te ervaren hoe stressloos tijd kan verstrijken; Rob is iemand die het zich kan permitteren eindeloos te verdwalen in het verleden. Maar dan ook echt.
En toch is er iets waardoor het waakvlammetje blijft branden. Die man in het bos, het zijdelings genoemde 'onderzoek', de term 'Rijssense Eigenrichting'. Het zinnetje: 'Hij weet alles nog.' Het beeld van een man in een stoel onder een lamp, verhalen lezend, romans, 'als het maar verzonnen is'. Je voelt dat Van Essen écht iets wil vertellen. Veel meer dan in zijn vorige roman Miniapolis, waarin de charmante raarheid niet gedragen werd door iets oprechts, en daarom na een tijdje ontzettend saai werd.
Hier kom ik nog op terug doet veel meer denken aan De goede zoon, waarmee Van Essen in 2019 de Libris Literatuurprijs won. Ook een roman waarin de meest onwaarschijnlijke dingen gebeuren - seks met een zelfrijdende auto bijvoorbeeld; 'we zijn er bijna' - maar waarin het in essentie gaat over afscheid nemen. Van je moeder, van een levensperiode, van degene die je ooit was. Een gevoel waarvan elke lezer de diepte kan voelen, hoeveel absurdistische tierelantijnen er ook omheen hangen.
In Hier kom ik nog op terug wordt het verleden heropend, is die studietijd ineens weer toegankelijk en kun je de persoon die je ooit was gewoon op straat tegenkomen. Rob kan terug, gáát terug, en wel om G.B.J. Hiltermann naar huis te brengen. Hiltermann ja, de politiek commentator die vanaf de jaren vijftig jaar in jaar uit op de radio te horen was met zijn column 'De toestand van de wereld'. Rob trof hem ooit op een brug over de Amstel; een oude verwarde man in pyjama. Dat hij toen is doorgelopen, daar heeft hij twintig jaar later nóg spijt van.
Via deze onbeduidende casus laat de schrijver zien dat het niet zozeer draait om wat er gebeurd is, maar om welk verhaal je er achteraf over vertelt. Met zijn vaste stijlelementen - mysterie, nostalgie, ironie, filosofie en humor - heeft Van Essen een originele roman geschreven, nota bene over het platgetreden thema 'de kracht van verhalen'. Maar ja, verhalen hébben nou eenmaal kracht; Rob van Essen bewijst dat opnieuw.
Atlas Contact; 400 pagina's; € 24,99.
Een delirium vol kramp achtige kronkels en paradoxen
(ldm)
em/ov/14 n
***
Rob van Essens zwak voor het ongerijmde en onvoorspelbare is onmiskenbaar de stuwende kracht van zijn verhalen en romans. Na het succes van zijn autobiografische sciencefictionvertelling 'De goede zoon', bekroond met de Librisprijs in 2019, gaat hij in zijn tiende roman door op hetzelfde fantasierijke elan. Het recept is inmiddels bekend: via doorwrochte plots herschept Van Essen de werkelijkheid tot niets meer is wat het lijkt. Ook 'Ik kom hier nog op terug' is zo'n lied van schijn en wezen.
Vorige zomer verscheen in de Amsterdamse Uitkrant een verhaal met als titel 'De man in het bos'. Het bleek een voorproefje van wat uiteindelijk 'Ik kom hier nog op terug' werd, een tragikomische scifi noir- vertelling in drie delen. De korte delen 1 en 3 hebben dezelfde titel, 'De man op de brug'. Wie Van Essens universum een beetje kent, zal zich er niet over verbazen dat in zijn nieuwe boek bruggen frequent voorkomen. Eén van de vele mannen op een brug in 'Ik kom hier nog op terug' is Rob Hollander, een lijzige arbeider van middelbare leeftijd die in opdracht van 'de Dienst' Amsterdamse bruggen van een nieuwe laag verf voorziet. Op de koop toe heeft hij literaire aspiraties. Ooit studeerde hij even filosofie, maar nu verslindt hij fictie, 'als het maar verzonnen is'.
In het langste en middelste deel is Hollander plotseling de ik-verteller. Hij is niet langer een bruggenschilder maar wel een journalist die een reportage maakt over oud-studenten filosofie. Ook blikt hij terug op zijn jeugdjaren in Rijssen, waar hij opgroeide in een strenggelovig gezin en als 8-jarige jongen een traumatiserend incident beleefde met 'de man in het bos' dat zijn verdere leven zou bepalen. Wat volgt, is het buitenissige relaas van Hollanders onderzoek naar het lot van zijn oud-studiegenoten. Dat leidt hem onder meer naar Los Angeles, waar zijn vroegere studiegenoot Icks, een filmproducent annex gameontwikkelaar, een tijdmachine bezit. Icks biedt Hollander de kans om een fout in het verleden recht te zetten.
Van Essens verteller mengt zich vaak in het verhaal en maant de lezer aan 'bij de les te blijven'. Dat is nodig: voortdurend krijg je het eerder onaangename gevoel naar achterliggende betekenissen te moeten zoeken. De plot is bij momenten zo uitzinnig dat Van Essen een grote bereidheid vraagt om mee te gaan in zijn delirium: 'Dit was te lullig, nu speelden ze met mijn goedgelovigheid.' Wie zich aan tijdreizen waagt, moet rekening houden met de paradoxen die eraan verbonden zijn, zo klinkt het een aantal keer. Die strijd om de interne logica te vrijwaren leidt soms tot krampachtige kronkels om het verhaal toch maar te laten kloppen.
Het lijkt erop dat meesterverteller Van Essen met reizen in de tijd zijn hand heeft overspeeld. Meermaals botst hij frontaal op de filosofische lichtheid van zijn verhaal, terwijl zijn hoofdthema net heel wat existentiële vragen op-roept. De afsluitende anticlimax die volgt op een reeks weinig begeesterende literaire spelletjes laat de lezer murw geslagen, zelfs reddeloos achter.
Bookarang
Een roman over schijn en werkelijkheid, de onvermijdelijke last van het verleden en de noodzaak deel uit te maken van een groter geheel. Journalist Rob Hollander woont in Amsterdam en wordt door een oud-studiegenoot uitgenodigd om langs te komen in Los Angeles. Daar krijgt hij de kans om terug te reizen in de tijd om fouten uit het verleden te herstellen. Deze reis confronteert hem met een ingrijpende gebeurtenis uit zijn jeugd. Een hereniging met oude studiegenoten plaats alles in een nieuw licht en roept vragen op over de aard van het leven. Vaardig en trefzeker geschreven. Geschikt voor de meer literaire lezer. Rob van Essen is een Nederlandse auteur. Zijn verhalen werden onderscheiden met de J.M.A. Biesheuvelprijs, de roman 'De goede zoon' met de Libris Literatuur Prijs. Zijn laatste boek is de dichtbundel 'Alleen de warme dagen waren echt'.
Suggesties
Krijg een e-mail wanneer dit item beschikbaar is
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.