Augustusblauw

Hoe groter en rigoureuzer een beslissing, hoe moeilijker het is om de motivatie te expliciteren. Waar kleine besluiten vaak heldere oorzaken hebben (ik ga niet naar het feest want ik ben moe), laat zich een levensveranderende stap moeilijker verklaren. Je kunt er zomaar een heel boek voor nodig hebben.

In Augustusblauw, de zojuist in het Nederlands verschenen roman van Deborah Levy, stopt de vermaarde pianist Elsa M. Anderson midden in een uitvoering van Rachmaninovs Tweede Pianoconcert met spelen. Orkest, dirigent, publiek en vervolgens de hele internationale muziekminnende wereld blijven ontredderd achter.

'Het orkest ging de ene kant op, de piano een andere', zegt Elsa aan het begin van het boek. 'Mijn vingers weigerden voor Rachmaninov te buigen en ik begon iets anders te spelen.' Ze noemt vervolgens het optreden een debacle, heeft het over de Rach die ze 'verprutst' heeft - maar er is meer aan de hand.

Een week voor het bewuste concert heeft ze haar haar blauw laten verven, 'blauw was breken met mijn dna'. Maar al gauw blijkt dat als Elsa érgens geen enkele band mee heeft, het haar dna is. Ze is opgevoed door haar pianoleraar Arthur Goldstein, die haar als wonderkind van 6 adopteerde, de enige vaderfiguur die ze in haar leven gekend heeft. Van haar eigen ouders weet ze niets, haar pleegouders gaven haar door aan deze maestro die zijn leven aan haar wijdde zoals zij het wijdde aan hem en de piano. Hoewel hij graag zou zien dat ze zich informeert over haar biologische moeder, wil zij er niets van weten. Totdat het blauw iets in gang zet - een beweging naar haar nieuwe, 'blauwe natuur'.

Augustusblauw heeft dezelfde toon en cadans als de drie boeken van Levy's succesvolle trilogie, die ze zelf een 'living biography' noemt en waarin ze met gebruik van sterke metaforen en verrassend plastische beelden het verhaal van een leven vertelt. Nooit saai, nooit voorspelbaar, kordaat maar ook fijngevoelig het uitzonderlijke van een gewoon leven blootleggend.

In de Volkskrant zei ze vorig jaar dat wanneer je over het leven weet te schrijven zoals je het écht voelt, dat altijd ook interessant is voor anderen. Uit haar eigen werk, zowel fictie als non-fictie, blijkt hoezeer die manier van schrijven niet zomaar een kwestie is van precisie en waarheidsgetrouwheid, maar van stijl en compositie.

Vooral dat laatste, het compositievermogen, is in Augustusblauw van een meesterlijk niveau. Alles hangt met alles samen maar nooit te veel of te weinig. Alle kleine fraseringen hebben hun eigenzinnigheid, alle terugkerende thema's en motieven dragen bij aan de lange lijnen. Het thema van de opwindbare paarden, hun staarten die je op moet tillen om de benen te laten draven, naast dat van de paarden die de eerste vleugel van wonderkind Elsa aanvoerden. Het motief van de zwarte mannenhoed, gestolen, die Elsa over haar voorhoofd trekt om zich terug te trekken in een personage dat haar beschermt in de wereld van na het verprutste optreden. De kleine fraseringen: mieren op de badrand, sterren, de woorden poreus en fragiel, de witte jurk, de sigaar, het mes in de schoen.

Daarbij zijn er de personages, de flirtende Tomas, boezemvriend Rajesh, de twee leerlingen die het verdriet en de woede van de hoofdpersoon weerspiegelen. Maar boven alles is er de dubbelganger, de mysterieuze vrouw die overal opduikt, het contrapuntisch personage dat steeds een andere gestalte aanneemt. 'Aan haar denken was als tegen iemand praten die ik kende, binnen in mezelf, iemand die een tikje mysterieus voor me was, iemand die heel aandachtig luisterde.'

Elsa zoekt de dubbelganger op straat, in Londen, in Parijs, in Griekenland. Ze ziet haar lopen, 'doelgericht en in de juiste cadans', of stilstaan met bloot bovenlijf tegen een muurtje in de zon. Ze achtervolgt haar de ene keer, ontloopt haar de andere, en converseert met haar in korte dialogen over identiteit. 'Misschien ben ik dat wel. Wat ben je misschien wel? Meedogenloos.'

Hoewel het in de beschrijving van de verprutste Rach al genoemd is ('ik begon iets anders te spelen'), wordt slechts door onverhoedse fragmenten duidelijk dat het thema van het boek het componeren zelf is: het vinden van de eigen melodie, de eigen stem. En dat die samenhangt met iets fundamenteels: de nooit gekende moeder, de afkomst.

Dat klinkt veel clichématiger dan het is. Niets in deze roman is voorspelbaar, de verwijzingen naar eenzaamheid en ontworteling nog wel het minst. Dat komt doordat het verhaal grotendeels verteld wordt met gebruik van concrete beelden - de stekels van de zee-egel in de duurverzekerde pianistenvingers, het chocolade-ijsje voor de verhitte stervende leraar, de groene regenjas van de dubbelganger - en door de tegelijk lichte en betekenisdichte zinnen.

Door het verhaal te vertellen van een uitzonderlijk getalenteerde vrouw die niet anders kan dan uit haar uitzonderlijke leven stappen, laat Levy zien dat het leven niet gaat om uitzonderlijkheid maar om kernachtigheid. Hoe klinkt je eigen compositie, waar begon je eigen leven, welke dingen brengen je verder en bepalen je bestaan? Niet het haar dat je blauw verft omdat je wilt breken met wie je voorheen was; niet de virtuoze muziek van virtuoze componisten die je zo fantastisch kunt uitvoeren. 'Dat was de oude compositie en die wereld was ik uitgelopen.'

De wereld van een nieuwe compositie zit in Augustusblauw niet in een eindpunt of een gevonden kern, maar in de onnadrukkelijke compositie van het leven zelf, waarin beslissingen en het zoeken naar motivatie de hele tijd door elkaar heen lopen.

Uit het Engels vertaald door Astrid Huisman en Madelon Janse.

De Geus; 256 pagina's; € 22,99.