Het archief

Het salaris is karig en veel meer dan een bijbaan is het eigenlijk niet, maar kom op zeg: Arabesk! Dat is een absoluut instituut in de literaire wereld en dus zijn kans om eindelijk echt door te breken. En och, zijn vader, die jarenlang bij een soortgelijk blad werkte, wat zal die verschrikkelijk trots op hem zijn. Eindelijk. Daarom zegt de jonge Pierre Rosenau vrijwel direct ja wanneer hem wordt gevraagd toe te treden tot de redactie van het roemruchte literaire tijdschrift Arabesk. Ja, ja, ja!

'Die fijne periode dat Arabesk nog iets voorstelde', zoals oud-redacteuren hun tijd op de redactie steevast omschrijven, mag dan wel voorbij zijn (het blad heeft minder dan honderd betalende abonnees over en veroorzaakt nooit meer een fatsoenlijke literaire rel) maar toch geniet Pierre de eerste maanden volop van de talloze redactievergaderingen waarin minutenlang bevlogen wordt gediscussieerd over de perfecte vertaler voor een ontoegankelijk Noors gedicht. Of het al dan niet publiceren van het hyperintellectuele essay van een debutante uit een Fries dorpje.

Buiten de muren van hun redactielokaal kan het wellicht niemand schelen wat ze precies uitspoken, maar de redacteuren zelf zijn ervan overtuigd dat ze een levensbelangrijke traditie in stand houden. Ook Pierre weet, ondanks de vragende blikken van zijn veel succesvollere vrienden, zeker dat hij via dit werk een essentiële bijdrage levert aan de Nederlandse literatuur. En als hij op zwakke momenten toch twijfelt aan zijn nut, opent hij gewoon het Wordbestand waarin hij alles noteert wat hij bij het tijdschrift meemaakt, omdat hij merkt dat hij in de geschreven versie van zijn leven wel de regie kan houden.

Voor lezers die Thomas Heerma van Voss kennen, klinkt het bovenstaande bekend. Net als Pierre werkte ook Heerma van Voss jarenlang bij een zieltogend literair tijdschrift met een grote naam, maar een zeer klein ledenbestand. En net als Pierre schreef ook Heerma van Voss ondertussen een roman over die periode. Daarnaast hebben ze beiden een vader die in zijn hoogtijdagen een toonaangevende journalist was, een soort voorganger in de linkse kerk met een verleden bomvol verhalen over drankgelagen in cafés waar hun zoons tegenwoordig ook komen, zij het dat zij vooral gemberthee bestellen.

Niet voor niets eindigt de helft van de redactievergaderingen, die eigenlijk over de wankele toekomst zouden moeten gaan, in gesprekken over dat verleden, over die mooie oude tijd dat Arjen nog de scepter zwaaide bij Arabesk en iedereen nog wist wat echte literatuur was. God, wat waren ze toen relevant.

In het heden zijn er soms ook wat kleine successen te vieren, bijvoorbeeld als de redactie een diversiteitspotje binnenhengelt en spokenwordartiest Josephine inhuurt als gasthoofdredacteur. Of als de Maastrichtse Boekhankel Dominicanen zowaar zeven exemplaren bijbestelt van hun nostalgie-special. Maar toch is de algehele tendens duidelijk: het schip zinkt. Of, zoals redacteur Lisa het verwoordt wanneer ze eindelijk ontslag neemt: 'Zoveel mensen spugen op wat wij belangrijk vinden, literatuur wordt marginaler en marginaler en wij vormen het allermarginaalste stukje. De kelder van de Titanic. Nobody fucking cares.'Heerma van Voss, die zelf dus jarenlang bij literair tijdschrift De Revisor werkte, beschrijft de ondergang van zo'n Titanic erg geestig, vooral omdat het doorspelende orkest van dienst, hier in de vorm van een vierkoppige redactie, maar blijft vergaderen over het juiste gebruik van het beletselteken, ook al stroomt het water inmiddels met liters tegelijk naar binnen.

Net als het verhaal een tikkeltje repetitief dreigt te worden - Jongens, er is nog steeds geen financiering voor het tijdschrift, zullen we een themanummer maken over het slavernijverleden? Jongens, we hebben nauwelijks abonnees, laten we iets met podcasts doen - begint deel twee van het boek. Het deel waarin de schrijver, Willem Elsschot indachtig, met de humor op de linkerpagina de ernst op de rechterpagina indrukwekkender maakt en andersom.

In deel twee krijgt Pierre namelijk een bericht van zijn vader: hij gaat dood.

Vanaf dat moment verdwijnt Arabesk naar de achtergrond en verandert Het archief in het intieme portret van een stervende vader die eveneens vergankelijk blijkt, ondanks de onverwoestbare status die hij geniet bij zijn bewonderende zoon. Heerma van Voss, die tijdens het schrijven ook zijn eigen vader verloor, noteert hun laatste dagen samen secuur en oplettend, alsof hij iedereen die aan de vooravond van een rouwproces staat op het hart wil drukken vooral niet te slordig om te gaan met dergelijke laatste momenten samen. Het laatste ritje in de oude Opel, het laatste voetbalpotje dat je samen keek; het zijn juist die momenten die je nooit meer wil laten glippen.

De twee belangrijkste instituten in het leven van Pierre lijken allebei hun strijd tegen de tijd te verliezen. En hoewel dat tragisch is, bewijst de onvermoeibare aandacht die hij besteedt aan zowel het zieltogende tijdschrift als aan zijn stervende vader, dat ook buiten het zicht van de buitenwereld, of misschien juist daar, heel veel liefs gebeurt.

Waarom ben ik eigenlijk hetzelfde gaan doen als jij, vraagt Pierre vlak voor zijn vader sterft. Welke 'mengeling van genetisch verlangen, volgzaamheid en geldingsdrang' hebben me daartoe verleid? 'Je doet iets heel zeldzaams', antwoordt zijn vader. 'Je bekommert je om de kleinste, mooiste details.'

Het is precies die aandacht voor details, waarin ook Heerma van Voss uitblinkt, die van Het archief een prachtige ode maken aan het gepruts in de marge; aan werk dat vrijwel nooit wordt opgemerkt en dat waarschijnlijk weinig winstgevends oplevert, maar voor de prutsers zelf buitengewoon waardevol is, simpelweg omdat het ze voldoening geeft. En is dat niet waar het uiteindelijk om draait in het leven, om de zoektocht naar die kleine, onvervangbare momenten van geluk?

Het antwoord op die vraag nadat je Het archief hebt gelezen: jazeker.

Das Mag; 274 pagina's; € 23,50.