Toen we wegvlogen

Niet lang voor Anne Frank elf jaar wordt, bezetten de Duitsers Nederland. Beetje bij beetje wordt haar vrijheid en die van alle andere Joden ingeperkt. Haar geliefde vader probeert uit alle macht zijn gezin weg te krijgen uit Amsterdam, maar uiteindelijk zit er niets anders op dan onder te duiken. Samen met haar oudere zus, die in alle opzichten verschilt van Anne. En hun moeder, die het hoofd boven water probeert te houden door alle emoties te onderdrukken. 

Wat een wonderlijk idee om de jaren te beschrijven die aan Anne Frank's dagboek voorafgaan! Alice Hoffman deed het in samenwerking met de Anne Frank Stichting. Anne’s uitspraken, gevoelens en gedachten zijn uiteraard fictief, maar ze zijn wel gebaseerd op alles wat over haar bekend is. In combinatie met de historische feiten geeft dit boek ongetwijfeld een goed beeld van de sfeer waarin een Joods meisje opgroeide in die jaren van nazi-bezetting.

Maar de personages komen niet echt tot leven, ze worden eerder beschreven hoe ze zijn. En de historische feiten missen integratie in het verhaal; het lijken stukjes geschiedenisles. Wat meest van al stoort, zijn de eindeloze herhalingen: Anne’s verlangen naar vrijheid, het willen wegvliegen, het feit niet begrepen te worden, bijzonder zijn, dromen, de moeilijke relatie tussen de zussen, dat vader Otto wilde dat hij zijn kinderen naar Engeland had gestuurd, bladzijde na bladzijde worden die herhaald. Soms zelfs letterlijk: “op de dag voordat alles veranderde”(p.13), “die dag voordat alles veranderde”(p.34), “de dag voordat er iets ondenkbaars te gebeuren stond”(p.40). Sommige zinnen overstijgen ook het niveau van een elfjarige: “Haat was besmettelijk, (...) een trage infectie voor de geest en de ziel.”(p.73). En de magisch-realistische elementen van de zwarte mot als symbool voor het kwaad, en monsters en kabouters die vermoedelijk naar de Duitsers verwijzen, maken het ook niet makkelijker.

Elk deel eindigt op een cursief stukje “Wat we kwijtraakten” waarin aangegeven wordt wat de Joden op dat moment kwijtraken en waarmee een nieuwe fase ingaat. Interessant, maar die informatie staat ook tussen het verhaal. Elk deel begint ook met een stukje in een ander lettertype. Dat lijkt het effect te beschrijven dat de nieuwe maatregelen op hen hebben, maar ook dat lezen we in het verhaal zelf. Dat alles maakt dat je traag vordert en echt te vaak het gevoel hebt iets al (een paar keer) eerder gelezen te hebben.