Het verhaal van Hebbert Wezel

Wat meteen opvalt in de schriftuur van Marc De Bel (geb. 1954) is zijn bijzondere aandacht voor zwakkeren in de maatschappij: onvoorwaardelijk kiest de auteur partij voor het kind, het dier of de natuur. De kinderen in De Bels boeken vormen vaak het doelwit van pesterijen of doen het allesbehalve goed op school (bv. Stuffie in het gelijknamige boek of Alexander in De kracht van Ajajatsoe). In de fantastische wereld van De Bels boeken krijgen ze echter een glansrol toebedeeld. Tegenover de doortastende hoofdpersonages, die sympathie opwekken bij de lezer, plaatst De Bel de volwassenen. Zij worden opgedeeld in twee categorieën: ofwel vertegenwoordigen ze gezag en zijn ze kwaadaardig, ofwel zijn het fantasten en dromers die enig respijt krijgen. Zo wordt de naïeve maar goedaardige oom Harry in De knetterkwabmachine door de kinderen Timmy en Hanne als een held aanbeden, terwijl hun moeder spreekt over een "idioot" en een "straatkat". Ook volwassenen die handelen op het niveau van kinderen verkrijgen een heldenstatus: de vrolijke opa van Joppe (De katten van Kruisem) klimt nog behendig over schuttingen, spuit met graffiti en begluurt de naakte buurvrouw vanuit de appelboom. Volgens De Bel zijn dergelijke karikaturen geoorloofd: kinderen zijn er gek op en ze geven kleur aan het verhaal.

De Bel grijpt in zijn boeken graag terug naar een herkenbare realiteit: de teloorgang van het milieu (Nikki Nikkel, De kracht van Ajajatsoe), proeven op levende wezens (De knetterkwabmachine) of onderdrukking (Stuffie). Op zich potentieel interessante onderwerpen, al schort er een en ander aan de uitwerking. De sterke aanklacht tegen onrecht blijft aan de oppervlakte en lijkt slechts een dekmantel om fantastische elementen en slapstickachtige situaties te introduceren.

Dit gegeven sluit naadloos aan op De Bels literatuuropvatting: boeken mogen geen boodschap bevatten, kinderen lezen om zich te ontspannen. Dus waarom geen grappige boekjes voorschotelen, zonder veel diepgang? Dat dergelijke verhalen zelden beklijven, lijkt slechts een bijkomend euvel.

Al te gortig maakt De Bel het in Stuffie, dat volgens de achterflap een "aanklacht tegen onderdrukking" wil zijn. Nadat hoofdpersonage Stuffie onzacht met een doelpaal in aanraking komt, ontwaakt hij in het grauwe Kanaatland, waar de bevolking onder de knoet wordt gehouden door de verschrikkelijke Grote Kan en diens helper de Kankan-Goeroe (geïnspireerd op Ceaucescu). Verschillende kenmerken van het dictatoriale systeem komen aan bod: afpersing, onderdrukking van de arme bevolking en slavernij. Aan de andere kant van de Muur, die het land in tweeën snijdt, is het leven daarentegen heerlijk. Enkele dieren komen in opstand en via een hele reeks toevalligheden brengen ze de dictator ten val. De werkelijkheid (parallellen met de voormalige BRD/DDR) is echter veel gecompliceerder. En al is de doelgroep (tien-twaalfjarigen) niet gebaat bij een uitgebreide voorstelling van de complexe problematiek, ook een naïef-eenzijdige voorstelling biedt geen soelaas.

Een gedegen weergave van feitenmateriaal is in De Bels boeken ver te zoeken. In De kracht van Ajajatsoe reizen Alexander en oom Trotter naar de Jiatsoe, een Papoeastam. De levenswijze van de stam wordt uitgebreid besproken, maar jammer genoeg doorspekt met irrelevante opmerkingen. De vraag is dan ook of kinderen in de fragmentarisch aangeboden stroom van informatie een duidelijke lijn kunnen herkennen. Een uitzondering hierop vormen de "Boeboekgroeiboekjes" Kikker en Roos, waarin de Boeboeks Pit en Puf respectievelijk volgen hoe een dikkopje kikker wordt en een zaadje een roos. Helaas wordt dit groeiproces op enkele pagina's gestouwd, waardoor het weinig realistisch oogt. De Bel beseft dit zelf ook: "Nou, ze [de plantjes] groeien wel snel" (Roos). Tevens wordt in het 'Kikker'-boekje al gegoocheld met flauwe woordspelingen, bv. wanneer Pit de jonge kikkers begroet: "[K]omen jullie een luchtje scheppen? Nou, daar kikker je aardig van op!". En wanneer een Vlaamse gaai op het hoofd van Puf poept, kan de pret niet meer op.

Via onvoorziene omstandigheden probeert De Bel de nodige spanning in zijn boeken te injecteren. Veelal slaagt de auteur daar bijzonder goed in: informatie wordt strikt gedoseerd waardoor de ontknoping van het raadsel steeds verderaf lijkt. Het oude trucje van de 'aankondiging' wordt herhaaldelijk uit de kast gehaald: "Er zou nog heel wat gebeuren" (De kracht van Ajajatsoe) of "Ze zouden niet zo blij zijn als ze wisten wat hen te wachten stond" (De knetterkwabmachine).

Maar in welke benarde situatie de helden zich ook bevinden, redding is steeds nabij, zij het al te vaak via een deus-ex-machina. De Bels boeken kaderen in een romantische visie op kind- en wereldbeeld: kinderen verblijven in een besloten wereldje, confrontatie met de gruwel en verschrikkingen van de dagelijkse realiteit wordt uitgesteld. Fans van De Bel kunnen het werk van hun geliefde auteur best afwisselen met de boeken van onder andere Bart Moeyaert, Peter Pohl en Guus Kuijer waarin personages van vlees en bloed geportretteerd worden die ondervinden dat de maatschappij meer is dan een fantastische speeltuin, waar moeilijkheden niet zelf overwonnen worden, maar slechts beroep wordt gedaan op gekke ooms, pratende krokodillen of katten die met een luchtballon vliegen.

In het algemeen hanteert De Bel een eenvoudig taalgebruik, wat zijn boeken ook toegankelijk maakt voor kinderen die niet graag lezen. Eenvoudige taal is een synoniem voor relatief makkelijke zinnetjes, zonder literaire opsmuk. Soms duiken grapjes op, zoals "de gediplomeerde vuilbakkenspecialist" of "de knaroude wagen" (De katten van Kruisem) maar er wordt te kwistig mee gestrooid. De Bel zou meer moeten snoeien zodat enkel de spitsvondigheden overblijven. Geforceerde pogingen om grappig te zijn zoals "Oom sliep als een roos. Maar een die dringend water nodig had. Hij zag er flink verwelkt uit" (De knetterkwabmachine) of "[Nikki] speelde slechter blokfluit dan een Chinees blaasvarken met reuma" (Nikki Nikkel) zouden beter achterwege blijven. Het toppunt van humor vormt het spotten met een spraakgebrek: "Nooit eeldel zoiets glappigs gezien! Hahaha!" (Nikki Nikkel). Jammer genoeg voor De Bel heeft iedereen weleens iets 'glappigels' gezien dan een meisje dat vals zingt of een jongen met een spraakgebrek. Gelukkig laat hij de personages ook met deze slapstick lachen.

De Bel is tevens grote fan van alle vormen van schuttingtaal, al beweert hij enkel te noteren wat hij op straat of de speelplaats hoort. Het taalgebruik dient echter niet om kinderen een spiegel voor te houden: ook de sympathieke personages bedienen zich van een vulgair vocabularium. Het aantal 'idioten, gluiperds, luizige schoften' is niet van de poes, net zoals het al te graag herhaalde 'ik ram je je snufferd door je strot (De knetterkwabmachine). In De katten van Kruisem wordt dan weer overvloedig met het scheldwoord 'berendrol' gegoocheld.

Toch vormt De katten van Kruisem, dat veel realistischer en minder geforceerd werkt, een aangename verrassing binnen De Bels oeuvre. Er wordt voldoende spanning geïnjecteerd: zal Joppe aan het einde van het voetbalseizoen de topscorertrofee krijgen, zullen de verdwenen katten teruggevonden worden?

Joppe leert met teleurstellingen omgaan: hij wint de topscorertrofee niet, maar beseft dat de belangen van zijn ploeg soms primeren op persoonlijk succes. De boodschap wordt niet moraliserend verwoord, wat in literatuur voor deze doelgroep (tien-twaalfjarigen) een meerwaarde is. Geleidelijk beseft Joppe dat iedere mens verschillende maskers heeft. Deze visie (patchwork-identity) levert een frisse en vernieuwende kijk op, die men zelden zo goed beschreven aantreft in literatuur voor de doelgroep. Ook de eerste verliefdheid wordt serieus genomen en diepgaand uitgewerkt. Helaas bloeden enkele verhaallijnen dood: worden de verdwenen katten van Kruisem teruggevonden, waarom heeft de zigeunervrouw ooit in de gevangenis gezeten, wat is de straf voor de pedofiele trainer? Ook Het verhaal van Hebbert Wezel kan ik warm aanbevelen. Het is een knappe bewerking van Dickens' A Christmas Carol met een ongeforceerd happy end en hartverwarmende tekeningen, om uren bij weg te dromen.

In het algemeen schrijft De Bel eenvoudige jeugdboeken, met een overzichtelijke plot en de nodige dosis spanning. De intelligente en dappere hoofdfiguren spreken de jeugdige lezers aan, zeker als ze tegenover domme, kwaadaardige of ronduit naïeve volwassenen geplaatst worden. Lezers hoeven nergens na te denken, alles wordt voorgekauwd. Voeg daarbij de literaire armoede en je komt tot vlot geschreven, niet onaardige boekjes, die makkelijk lezen en nog makkelijker vergeten worden. [Jürgen Peeters]