Monique ontsnapt

Tien jaar na zijn ophefmakende debuut Weg met Eddy Bellegueule (2014) - over zijn door homofobie en familiaal geweld geteisterde jeugd in het Noord-Franse plaatsje Hallencourt - valt Édouard Louis niet meer weg te denken uit de Franse literatuur. In een mum van tijd groeide hij uit tot een internationale superster die met zijn directe, onverbloemde en soms pamflettaire teksten ook veel jongere lezers aan de pagina's wist te kluisteren.

Stad en land reist Louis tegenwoordig af om zijn tot de verbeelding sprekende from zero to hero-verhaal te verspreiden. Je kon het onlangs nog vaststellen in een volle Bozar, waar hij te gast was met zijn kompanen, de filosofen Didier Eribon en Geoffroy de Lagasnerie. Het publiek hing aan zijn lippen alsof er een angelieke goeroe was neergedaald.

Dat Louis, die de wereld graag via het neomarxistische prisma van de klassenstrijd bekijkt, ideologisch aanschurkt tegen La France insoumise van de radicaal-linkse Jean-Luc Mélenchon, moet je voor lief nemen. "Alles wat ik schrijf, is politiek", zei hij onlangs in The Guardian, "en mijn hele leven is dat ook." Toch is hij intussen zelf een Parijse intellectuele bobo, die koste wat het kost de schaamte en vernederingen van zijn jeugd wil uitgommen en de letteren-Parnassus wil beklimmen. En daarbij enig opportunisme niet schuwde, zoals hij het taboeloos beschreef in Veranderen: methode (2022).

Slangenmens

Gechargeerd exhibitionisme of snijdend authentieke emoliteratuur? Het is soms een dunne lijn die Édouard Louis bewandelt in zijn brutale autofictie, die in het teken staat van een gedurige metamorfose. Als een intellectuele slangenmens die voortdurend vervelt, zo lijkt Louis aangestoken met een heilige missie. Terwijl in Frankrijk alweer een nieuw boek is verschenen - L'Effondrement, over zijn op zijn 38ste aan alcoholmisbruik gestorven broer - krijgen wij de Nederlandse vertaling van Monique s'évade voorgeschoteld: Monique ontsnapt.

Monique, zo heet zijn moeder. Dat weten we uit Strijd en metamorfose van een vrouw (2021). Daarin reconstrueerde hij haar 'twintig geruïneerde en verminkte levensjaren'. Tot 'Monique' zich abrupt aan de uitzichtloosheid ontworstelde. Ze zette haar dwingeland - Louis' vader - aan de dijk en verhuisde naar Parijs, om daar zelfs een keertje op de stoep sigaretten te roken met Cathérine Deneuve. Wat opviel: er leek welwillende toenadering tussen moeder en zoon nadat de verhouding heroïsche diepten had bereikt.

Maar op de eerste bladzijden van Monique ontsnapt is de ellende frontaal terug, alsof we een natte dweil in het gezicht krijgen geslingerd. Monique kreunt opnieuw onder het juk van een zwaar alcoholische man met dreigende taal en losse handjes. Waarom vervalt ze in gevaarlijke patronen? 'Het geweld dat mijn moeder doorstond, rook naar grotten en spelonken uit de prehistorie, de geur van eeuwenoud geweld', schrijft Louis met enig pathos. De man is de neef van een buurvrouw, een conciërge in een Parijs appartementsgebouw, die eerst haar bevrijding leek. Tot ze beseft dat ze weer in een fuik is gezwommen. Had Monique in Parijs aanvankelijk haar trots niet herwonnen?

Ten einde raad belt Monique haar zoon op. Het is een ultieme noodkreet, op het moment dat hij in Athene verblijft. Hij belooft haar bij te staan en organiseert haar aftocht. Vanuit Athene regelt hij de taxi, terwijl zijn vriend Didier hulp aanbiedt bij het onder dak brengen van Monique. In het appartement van Louis rust ze uit, 'ergens tussen een verleden dat ze moest ontvluchten en een toekomst die nog ongewis was'. Om later toch naar het platteland te verhuizen.

Ook financieel hoest Louis een en ander op. Zijn moeder misprees lange tijd zijn literaire successen 'op de kap' van het gezin. Ze beschouwde het als verraad. Nu was het geld wat hen samen 'in staat stelde haar vrijheid op te bouwen': 'Geen leed in mijn jeugd = geen boeken publiceren = geen geld = geen vrijheid', staat er. Is deze ontsnappingshulp ook een wiedergutmachung?

Schaamte

'Ik moest oppassen dat ik haar niet verpletterde in mijn wil om haar te helpen', denkt hij evenwel. Of greep hij te laat in? Weer wentelt Louis zich volop in schaamte: 'Schaamte is een geheugen.' Waarom blafte hij haar af wanneer ze op een keer onaangekondigd bij hem aan de deur stond? En toen ze net in Parijs woonde, liet hij vaak een afspraak met haar schieten. Soms op het laatste nippertje, met een doorzichtige smoes. Toch is ze nu zijn 'hartsvriendin' geworden. 'Ze is een vrouw die glimlacht.' Bovendien, klinkt het een tikje melig, is er 'een voortdurende genegenheid die door niets verbroken lijkt te kunnen worden'.

Louis' nerveuze, grillige zelfanalyses in Monique ontsnapt zijn wars van mooischrijverij. Dit relaas lijkt gehaaster opgetekend dan zijn eerdere boeken, je merkt het aan de soms slordiger lopende zinnen. Weer haalt hij de oeroude klassenstrijd van stal en krijgt de 'mannelijke dominantie' het voor de kiezen.

Louis kondigde aan dat hij nu echt stilaan klaar is met zijn familiegraafwerk. Zou het? Hoe dan ook past dit boek - dat je toch weer meesleept - perfect in zijn ambitie 'een cartografie van vergeten levens' te reconstrueren.