Het sprookje van de 1002e nacht

Ritmeester Taittinger, een niet domme, niet bovenmatig slimme Wener, komt buiten zijn wil om terecht in een affaire. Hij geeft zijn jarenlange poging om de mooie Helene te krijgen op en gaat wat liggen klooien met de dubbelgangster Mizzi, een gewone winkeljuffrouw. Dan komt de sjah van Perzië op bezoek bij keizer Franz-Joseph. De sjah verliest zijn zinnen bij het zien van de mooie Helene, ondertussen netjes getrouwd en de hovelingen zijn geprangd tussen diplomatisch ingaan op de wens des heersers en het bewaren van het fatsoen. Taittinger lost de kwestie op door de sjah te misleiden met Mizzi. Daarmee stort hij alle hoofdpersonages ongewild in het ongeluk. Het bovenmatig waardevolle geschenk van de sjah aan Mizzi leidt haar bijna linea recta naar de gevangenis, een slijkreporter slaat munt uit de affaire en als gevolg daarvan vliegt Taittinger uit het leger.

Gaandeweg wordt het leven van iedereen uit het verband gerukt, de vertrouwde orde brokkelt af. Met Roths magistrale Radetzkymars (1932) in het achterhoofd, kan je niet anders dan deze neergang als een allegorie voor het uiteenvallen van het Oostenrijks-Hongaarse rijk zien. Roth verplaatst door zijn tijdsgebruik het hele gebeuren naar een ver, maar al te herkenbaar verleden, de reden waarom deze roman ook een sprookje genoemd wordt. Maar ook in deze roman: ironie en toch ook weer begrip voor de hoofdpersonages en een zekere melancholie naar vaste verhoudingen.

Roth schrijft deze roman in de Parijse ballingschap, in 1939. Hij is dan al bijna tien jaar zwaar aan de drank, zit aan de grond en wordt door collega-auteurs financieel en moreel gesteund. Dat Roth niettemin geen afgrondelijk somber pamflet schrijft, maar dit vals lichtvoetige sprookje, mag een wonder heten. Maar toch: het vuur is uit zijn pen verdwenen. Vergeleken met zijn Radetzkymars, een roman van wereldrang, valt Het sprookje van de 1002e nacht wat magertjes uit. Dit is hoogstens een makkelijk opstapje voor zijn grote werk. [Kris Lauwerys]