Perlmann's zwijgen

In deze roman brengt Pascal Mercier (Bern,1944) een aantal bijzonder kleurrijke figuren uit de academische wereld samen op een congres in een chique hotel aan de Italiaanse kust.

Tegen zijn eigen wil heeft Philippe Perlmann, gerenommeerd taalwetenschapper, de uitnodiging van bedrijf Olivetti aangenomen om vijf weken lang te discussiëren over de samenhang tussen taal en geest. Van nature een einzelgänger, die liever heeft dat men hem in z'n eigen wereld met rust laat, zoekt hij echter al gauw zijn toevlucht in een kamer op een onbewoonde verdieping. Hij verschijnt nauwelijks bij de gemeenschappelijke maaltijden en als hij de bijeenkomsten noodgedwongen voorzit, is zijn enige gedachte hoe hij kan bewerkstelligen dat hij als laatste aan de beurt is om zijn lezing te houden. Koortsachtig berekent hij steeds opnieuw zijn kansen. Keuzes maken kan hij niet, hij leeft voortdurend in de toekomst en stelt zich in tal van zelfgesprekken voortdurend de vraag 'wat...als'. Van jongs af aan, en nog meer na het overlijden van echtgenote Agnes is het leven voor Perlmann een lastige opdracht, een poging om 'tegenwoordigheid', het 'nu' te beleven, wat hem echter steeds ontglipt. Slechts heel af en toe kan hij geestelijk even ontsnappen in verhalen van anderen of in het leren van vreemde talen, waardoor hij kan "denken zonder te geloven, praten zonder te beweren". Het diepzinnige gepeins dat hiermee vanaf de eerste pagina's gepaard gaat, kan voor de lezer remmend werken, maar toch loont het de moeite even door te bijten, want gaandeweg krijgt de roman het karakter van spannende noodlotstragedie.

Na allerlei vertragingsmanoeuvers en valse voorwendsels ziet Perlmann in dat hij niet meer in staat is een eigen tekst te schrijven. Op het moment dat hij ten top geconfronteerd wordt met dit onvermogen, neemt de angst van hem bezit en ontwaakt de duivel in hem. Hij verliest de controle over z'n eigen handelen, meandert tussen denken, slapen en twijfelen. Bijna letterlijk gek wordt hij. Hij veroordeelt zichzelf ter dood met plannen van sabotage en moord, in passages die bijzonder filmisch geschreven zijn. Zonder het zelf te willen raakt hij steeds dieper verstrikt in een web van dwangneuroses, met catastrofale gevolgen.

De kracht van deze roman ligt in de minutieuze ontrafeling van Perlmann's geest ? hoe hij langzaam maar steeds dieper afglijdt van alom gerespecteerde hoogleraar taalkunde tot een onzeker slachtoffer van zijn eigen dwingende perfectionisme. De manier waarop Mercier dit verwoordt is rijk en vloeiend, al zijn de Nederlandse vertaling en spelling niet altijd vlekkeloos. Daarnaast neemt het verhaal inhoudelijk soms wat vreemde, onwaarschijnlijke wendingen. Voor kritische geesten blijven zowel hoofdpersoon als auteur echter intrigeren. Perlmann's zwijgen overstijgt het individuele en zet aan het denken. Kennen we onszelf wel, en waarom doen we wat we doen? [Linde Roels]