Wat is vrijheid?

De Franse doctor in de filosofie Oscar Brenifier is een vurig voorstander van praktische filosofievorming voor kinderen. Biblion en Davidsfonds/Infodok publiceerden in de reeks 'Filosofie voor kids' eerder al zijn boekjes over vragen als Waarom leef ik?, Wat voel ik? en Wie ben ik?, boekjes voor lagereschoolkinderen die de nodige stimuli tot nadenken bieden.
Wat is vrijheid? behandelt in vijf hoofdstukjes telkens een kernvraag over vrijheid: Kun je alles doen wat je wilt? Houden anderen je tegen om vrij te zijn? Moet je volwassen worden om vrij te zijn? Kan een gevangene vrij zijn? Hebben we allemaal het recht om vrij te zijn? Waarvoor dient je vrijheid? Bij elke kernvraag wordt de lezer geconfronteerd met vijf à zes positieve en negatieve antwoorden, met bij elk antwoord weer vragen die het antwoord nuanceren, in een bredere context plaatsen, en soms zelfs tegenspreken. Bij de kernvraag hoort telkens een leuke, kleurige en paginagrote illustratie, met duidelijke lijnen. De tekeningen zijn steeds suggestief ? zo zie je bij de vraag "Kun je alles doen wat je wilt?" een meisje dat een brandende lucifer bij de staart van een trompetterende olifant houdt, terwijl een hondje op zijn achterpootjes peinzend toekijkt. Verder heeft elk hoofdstukje zijn eigen herkenningskleur, die ook gebruikt wordt bij de handige tabstrookjes met de kernwoorden van de vragen ('wil', 'anderen', 'volwassen', 'gevangen', 'recht', en 'nut'). Elk hoofdstukje krijgt ook een ander hoofdpersonage: een meisje met rood haar, een zwartharig meisje, een keurig jongetje, een gevangene, een meisje met blauwzwart haar en strikjes, een jongetje met steile haren. Elk van hen heeft een eigen diertje, en voor de lezer is het een leuke uitdaging om dat troeteldiertje in elk plaatje te ontdekken. Ook de bijvraagjes gaan vergezeld van leuke illustraties. Per hoofdvraag krijg je een vijftal beamende of ontkennende antwoorden en een twintigtal bijvraagjes met tekeningetjes. Heel veel kansen dus om de vragen begrijpend te lezen, de situatie te overdenken, te reageren op prikkels en zich een mening te vormen. Elk hoofdstuk eindigt met een echo van de beginplaat (bv. de olifant die het baldadige brandstichtertje oppakt met zijn slurf). Daaronder vind je een samenvatting van de vragen en mogelijke antwoorden op de kernvraag, en een aansporing tot een viertal handelingen of houdingen die daaruit voortvloeien. Zo wordt de lezer bij de vraag of een gevangene vrij kan zijn, aangemaand om te aanvaarden dat zijn leven niet altijd overeenkomt met zijn dromen, en om te erkennen dat een mens niet beperkt is tot wat hij doet.
Vertaler en bewerker Kolet Janssen heeft terecht voor spreektaal gekozen, maar nog zijn zelfs die spreektaalvragen soms niet zo licht te begrijpen voor kinderen. De achterflap van het boekje vermeldt wel dat het geschikt is voor kinderen vanaf zes jaar, maar een antwoord vinden op vragen als: Moet je anderen dwingen om jouw beeld te accepteren? Is leven op elk moment geboren worden? Is het genoeg om vrij te kunnen stemmen, of moet je ook kunnen nadenken en goed geïnformeerd zijn?, ligt lang niet voor de hand op deze leeftijd. Inhoud én taal bepalen de vrij hoge moeilijkheidsgraad. Weliswaar kan het tekeningetje daarbij helpen, maar toch moeten vooral de ouders en leraren voor de nodige begeleiding zorgen. De lezer hoeft dit boekje bij een eerste kennismaking overigens niet netjes van de eerste tot de laatste pagina te lezen: de bedoeling is dat hij er boeiende pagina's kan uitpikken, om die dan te bespreken en te gebruiken als bron van nieuwe vragen en bewust gedrag. De meeste platen kunnen ook begrepen worden door kinderen van nog geen zes.
Dit boek zet vooral aan tot nadenken, het analyseren van vragen, antwoorden zoeken, meningen formuleren, praten met anderen die er anders over denken: "Elk antwoord lokt weer nieuwe vragen uit, want denken is een weg zonder einde." Daarnaast is het boek een pleidooi voor harmonisch samenleven: je moet je vrijheid beleven, maar ook die van anderen respecteren en je dus aan hen aanpassen... Wat is vrijheid? is zowel vormelijk als inhoudelijk een uitstekend én aangenaam boek om kinderen voor te bereiden tot zelfstandig en genuanceerd denken én een vrij en maatschappelijk geïntegreerd leven. [Herman De Graef]