Oorlogswinter

Dit boek is nog maar een paar bladzijden op dreef, of de lezer zit al midden in de sfeer van de oorlog, met de vele dagelijkse ongemakken die daarbij horen. Het is de winter van 1944-45, de laatste van de Tweede Wereldoorlog. De geallieerde troepen, die in juni vanuit Normandië aan hun opmars begonnen, zijn door de Duitsers tot staan gebracht bij de grote rivieren in Nederland. Het Zuiden is bevrijd, en het nog bezette gedeelte van het land gaat een betere winter tegemoet. Voor het westen, waar de grote steden liggen, wordt het echter een Hongerwinter. Tot dat ogenblik heeft de 16-jarige Michiel, die in een dorpje in Gelderland woont, vlakbij de IJssel van de oorlog niet veel meer gemerkt dan de lange stoeten stedelingen die op weg zijn om op het platteland aan voedsel te komen. Dan gebeurt er echter ook in het dorp meer en meer. Zo raakt Michiel betrokken bij het illegale werk, en moet hij zorgen voor een neergeschoten Engelse piloot die in het bos verborgen zit. Zijn felheid tegen de Duitse bezetter wordt alleen maar groter als zijn vader als gijzelaar wordt weggevoerd en later gefusilleerd. Steeds groter wordt ook zijn bedachtheid op mogelijke verraders. Het is dan ook een moeilijk ogenblik voor Michiel wanneer hij tot de ontdekking komt dat juist de man die hij het meest vertrouwde, de verrader blijkt te zijn. Het lijkt allemaal erg spannend en romantisch wat Michiel allemaal meemaakt, maar zijn conclusie aan het eind van het verhaal wijst een andere kant op: "Het heeft geen zin. Eén ding heeft maar zin", zegt hij, "nooit meer in een oorlog vechten, alleen nog tegen oorlog". Het laatste korte hoofdstuk is als het ware een ontluisterende epiloog, een treurige opsomming van landen waar in 1972 oorlog wordt gevoerd.

Oorlogswinter bevat wat je van een oorlogsverhaal kunt verwachten: moed, soms tegen wil en dank, spanning, verdriet, angst, verraad, de tegenstelling tussen goed en kwaad en de soms dunne grenzen daartussen. Terlouw heeft ook allerlei aspecten van de Tweede Wereldoorlog in het verhaal verwerkt: de hongertochten, de razzia's, de Jodenvervolging in het verhaal van de familie Kleerkopen, de 'goede' Duitser, de beperkingen die burgers werden opgelegd. Tegelijk zit er een pamflettisch aspect aan het boek waar het gaat om de houding tegenover geweld. Zo merkt Michiels moeder naar aanleiding van de bombardementen op de Duitse steden dat "het kleine meisje in Bremen part noch deel heeft" aan de oorlog. Michiel vraagt zich ook af of het gedrag van de geallieerden zal verschillen van dat van de Duitsers, en hij heeft zelfs twijfels of hij zelf wel goed gehandeld heeft. De auteur aarzelt niet zo nu en dan zijn belerende vinger op te heffen opdat de lezer goed begrijpt waarover het hier gaat. Ondertussen maakt Michiel een groeiproces door van bescheiden jongen naar doortastende volwassene. De duidelijke standpunten van Terlouw zullen de lezer daarbij nog steeds aan het denken zetten.

De eerste druk van Oorlogswinter verscheen in 1972. In 2008 is het boek aan zijn 62e druk toe. [Herman Kakebeeke]