Help me herinneren : verhalen

Altijd al is Bernlef gefascineerd geweest door de werking van het geheugen. In het sterk autobiografisch gekleurde verhaal 'Na mijn begrafenis', een van de negentien verhalen uit de nieuwe bundel Help me herinneren, schrijft hij over zijn alter ego Henk: 'Na het enorme succes van zijn roman over de ziekte van Alzheimer [een verwijzing naar de in 1984 verschenen roman Hersenschimmen — J.v.H.] ontwikkelde hij een obsessieve fascinatie voor het fenomeen van de herinnering.' In zijn bundel betreedt Bernlef het grensgebied tussen werkelijkheid en verbeelde werkelijkheid, tussen wat er echt is geweest en wat de herinnering ervan gemaakt heeft. Het openingsverhaal Tamara's gezicht geeft meteen de toon aan voor de hele bundel: de vertellende ik, die zich zelf altijd als een toonbeeld van 'een uitgebalanceerd mens' heeft gezien, ontmoet een oude schoolkameraad en gaat samen met hem op zoek naar het meisje Tamara, op wie ze ooit beiden verliefd zijn geweest. Tamara, zo komt de ik-verteller te weten, is verongelukt toen ze pas twintig was. Hoe dan ook probeert hij het beeld van het meisje weer voor ogen te krijgen. Zijn bedenking daarbij: 'Ik vraag me af hoe het geheugen werkt, welk selectieprincipe eraan ten grondslag ligt. Een deel herinneringen is effectief en direct op afroep beschikbaar, een ander deel ligt verborgen, sluimerend, ergens in het brein maar kan plotseling gewekt worden.' Wat zich slechts gedeeltelijk prijsgeeft, laat zich vaak niet meer binnen het geheel van een afgewerkt beeld vatten: wat kan en mogelijk is, is het herscheppen, waarbij onmiddellijk de vraag rijst of en in hoeverre de opgeroepen deelherinneringen ook kloppen met de realiteit van toen. Het is die vraag die als een rode draad door de verhalen uit Help me herinneren loopt. De niet steeds even gelukkig gekozen titels van de verhalen zeggen hier genoeg: 'Herinnerde winkels', 'Een vriend van vroeger' , 'Reünie'.. Maar steeds weer dragen de verhalen de typische Bernlef-signatuur, die hij zelf in 'Na mijn begrafenis' zo omschrijft: ' Schrijven was voor hem het aanstippen van wat er zich achter die maskers afspeelde. Aanstippen, niet expliciteren. Hij bewonderde een schrijver als Tsjechov om zijn understatement' Laat het gaan om twee zussen, een tweeling, die naar het ouderlijke huis terugkeren op hun zeventigste verjaardag, of om ene baggeraar die naar Nederland terugkeert en er getroffen wordt door de verengelsing van het straatbeeld, of om een gevierd pianist die zijn gehoor niet meer durft te vertrouwen en daarom de noten leest en ze in zijn hoofd laat opklinken, of om een jazzmusicus (jazz is die andere fascinatie van Bernlef) die terugblikt op de gedurfde weg die hij ooit is ingeslagen, één terugkerend motief dringt zich op, zoals verwoord aan het slot van het openingsverhaal: 'Sommige dingen hebben tijd nodig. Iedere zaak heeft zo zijn eigen dynamiek.' Hoe werkelijkheid en fictie in en door elkaar verstrengeld raken, komt nadrukkelijk aan bod in De regie-assistent, voor mij een van de mooiste verhalen uit de bundel. Een man laat werk en alles wat erbij hoort in de steek om op het vliegveld op zijn verdwenen geliefde te wachten. Als hij haar dan meent terug te zien, ontkent de vrouw, maar ze heeft toch de sleutel van zijn woning bij. En als ze samen naar het kerkof wandelen, leest hij haar naam op de grafsteen. Wat is waar en wat is zich verbeeldend herinnerd? Daar is Bernlef de meester in. [Jooris Van Hulle]