De vreselijke belevenissen van Barnaby Brocket

Waar zou John Boyne (1971) in de literaire hiërarchie staan zonder het succes van De jongen in de gestreepte pyjama (2006)? Zou zijn naam dan net zo bekend zijn als nu? Of zou hij meer de status van een ploeterende schrijver in de marge hebben? Feit is dat Boyne zowel voor als na zijn verfilmde bestseller over de gruwelijkheden van de Holocaust (waarvan wereldwijd meer dan vijf miljoen exemplaren zijn verkocht) geen enkel boek heeft geschreven dat internationaal net zo lovend is ontvangen door het publiek en de critici als De jongen in de gestreepte pyjama, zijn allegorische verhaal voor jong en oud dat wordt verteld vanuit het oorspronkelijke gekozen perspectief van een negenjarig zoontje van een nazi-officier die het bevel voert over de concentratiekampen in Auschwitz.
Dat is ontzettend jammer, want vertelkunst kan de Ierse auteur, die zowel voor een volwassen als jeugdig publiek schrijft, beslist niet worden ontzegd. Zijn plots zijn vaak spannend en avontuurlijk. Bovendien is hij niet bevreesd om nieuwe wegen te bewandelen en beschikt hij over een goed gevoel voor humor en een ongebreidelde fantasie.
Dat laatste geldt zeker ook voor zijn nieuwste kinderboek. In De vreselijke belevenissen van Barnaby Brocket zet een achtjarige letterlijk en figuurlijk de wereld op zijn kop, omdat hij ‘weigert zich te houden aan de meest fundamentele levensregel — de wet van de zwaartekracht’. Niet dat Barnaby ervoor kiest zwevend door het leven te gaan, hij is simpelweg geboren met deze unieke afwijking. Dit tot groot verdriet van zijn keurige ouders. Zij weten zich geen raad met ‘het zweverige gedoe’ van hun jongste kind en schamen zich voor de jongen. Na acht jaar besluiten ze hun ondragelijke strijd tegen de lichtheid van Barnaby’s bestaan te staken, door hem niet langer met gewichten en andere zware hulpstukken aan de grond te houden, maar Barnaby aan de Australische kust het luchtruim in te sturen. Gelukkig wordt Barnaby door een in een luchtballon rondreizend (vermoedelijk) lesbisch stel opgepikt, waarna een onwaarschijnlijke en avontuurlijke reis rondom de wereld begint. Van Brazilië naar New York, Canada en Ierland en jawel — hoe gek kun je het verzinnen — via de ruimte weer terug naar zijn woonplaats Sydney. Tijdens zijn reis ontmoet Barnaby de meest uiteenlopende en zonderlinge mensen, die allemaal op hun eigen manier ‘anders zijn’ en, zoals Barnaby, door hun ouders in de steek zijn gelaten. De absurde verhaallijn, de adequate pretentieloze stijl, de licht ironische, maar luchtige verteltoon en Boynes antiburgerlijke houding roepen vanaf de eerste bladzijden herinneringen op aan Roald Dahl. En het moet worden gezegd: tot ongeveer een derde van het verhaal treedt hij met verve in de voetsporen van de eigenzinnige meester-fantast. De karikaturale uitvergroting van de kleinburgerlijkheid van het echtpaar Brocket is uiterst effectief, en de beschrijvingen van de personages zijn kleurrijk. Opvallend ook zijn de speelse tekeningen van Oliver Jeffers, die op een Quentin Blake-achtige wijze rechtstreeks uit zijn tekenpen lijken te spatten en de tekst versterken. Zoals de illustratie waarop mevrouw Brocket met zonnebril en een zuinige blik een ommetje maakt, met een paar passen voor haar een hond (‘ras en stamboom niet bekend’) en in haar rechterhand een zwevend jongetje aan de riem.
Helaas weet Boyne zijn bovengemiddeld goede start geen vervolg te geven. Welbeschouwd stort het verhaal in op het moment dat Barnaby zijn rondreis begint. Behalve dat de hoofdpersonen zich nauwelijks ontwikkelen omdat Boyne zich onvoldoende richt op hun binnenwereld en dat wat hen beweegt (Barnaby’s ouders blijven nare mensen — ondanks dat hun gedrag wordt verklaard vanuit hun beider jeugdtrauma’s), gedraagt Barnaby zich tijdens zijn wereldreis te wijs voor een achtjarige, wat ten koste gaat van de geloofwaardigheid van de bizarre gebeurtenissen. Bovendien verlopen Barnaby’s avonturen te veel volgens eenzelfde patroon, waardoor verveling zich gaandeweg van je meester maakt. Met minder personages en hoofdstukken had Boyne de vaart wellicht beter vast kunnen houden.
Het storendste echter is de wijze waarop Boyne de moraal bij herhaling te opzichtig en expliciet benoemt. Dat Boyne je met zijn verhaal wil vertellen dat er ‘niets mis met je is als jouw opvatting van wat normaal is niet overeenkomt met de opvatting van iemand anders’, begrijp je ook wel zonder zijn uitleg, die niet alleen hinderlijk is, maar ook af en toe de humor ontkracht.
De vreselijke belevenissen van Barnaby Brocket
voelt daardoor als een gemiste kans. Met een knotsgek verhaalidee, ouders die niet willen deugen en een lichtgewicht jongetje om van te houden, heeft het verhaal in potentie alle ingrediënten om uit te groeien tot een klassieker die letterlijk en figuurlijk boven het gemiddelde kinderboek uitstijgt. Dat dit vermoedelijk niet zal gebeuren, lijkt vooral te komen door gebrek aan focus en een strenge redactievoering. Boyne had beter gekund en beter verdiend. [Mirjam Noorduijn]