Onbewaakt ogenblik : roman

Vierenzeventig is de schrijver Henk Materman, alter ego van de in 2012 overleden Bernlef, wanneer hij van zijn uitgever de dringende en bijna dwingende vraag krijgt zijn memoires op papier te zetten. Eerste bedenking die Materman hierbij maakt: hoe anders is het in vergelijking met zijn eerste uitgever Abe, die er toentertijd — toen de auteur als vierentwintigjarige zijn debuut inleverde — op aandrong autobiografische gegevens zoveel mogelijk te weren en de fantasie de vrije teugel te laten. Materman stemt toe, maar voelt onmiddellijk aan dat de werking van het geheugen onbetrouwbaar is. Hij grijpt terug naar de roman Een stamboek van Patrick Modiano, ‘een van de meest lucide schrijvers over de werking van het geheugen’, met de vraag of een autobiografie ‘bevrijdend’ kan en/of moet werken. Even lijkt het erop dat de opdracht tot een goed einde kan worden gebracht. Materman kijkt terug op zijn kindertijd en jeugd, met herinneringen aan het huis van zijn grootouders in Haarlem (met een mooie beschrijving van de ‘mooie kamer’), aan zijn eerste verliefdheid waaraan een eind kwam toen hij het als voetballer niet waar wist te maken, aan de gelukkige jaren toen hij als atleet zijn tijd over de honderd meter scherp wist te stellen, aan het moment waarop hij de unieke waarde van de muziek ontdekte of, in de ban van Mei van Gorter, de beslissing nam om zelf ooit dichter te worden. Indringend zijn ook de pagina’s die Materman wijdt aan zijn mentaal gehandicapte broer Peter. Maar dan stokt het: Materman raakt volledig geblokkeerd. Hij trekt zich terug in een hotel aan zee, maar ook daar slaagt hij er niet in zijn tekst weer op het goede spoor te krijgen. Meer nog, de ontmoeting daar met een musicus die zich in volledige afzondering heeft teruggetrokken, doet hem definitief afzien van het hele project: ‘Een goede schrijver’, zegt de musicus, ‘gaat zichzelf te buiten. Hij overschrijdt de grenzen van zijn eigen ik. Schrijven betekent, net als componeren, jezelf vergeten, je eigen ik achter je laten. Je van jezelf verlossen. Alleen in het onpersoonlijke ligt onze redding.’ Op die manier draagt Onbewaakt ogenblik, precies omdat Bernlef er de grenzen van taal en werkelijkheid aftast en blijft cirkelen rond de vraag of de herinneringen die we met ons meedragen niet louter taalconstructies zijn, een betekenislaag met zich die verder reikt dan het afstandelijk noteren van feiten en gebeurtenissen uit het verleden. Bernlef, die de roman net voor zijn dood had voltooid, mocht spijtig genoeg de publicatie ervan niet meer meemaken. Voor zijn lezers biedt de roman een waardig afscheid van een groot auteur.
[Jooris Van Hulle]