In mijn vreemde land : berichten uit de gevangenis 1944

In augustus 1944 belandt Hans Fallada in een gesloten inrichting, nadat hij tijdens een woordenwisseling met zijn vrouw Anna een schot heeft gelost. De beroemde auteur van Kleine man, wat nu? begint met gevaar voor eigen leven aan zijn mémoires. De nazi’s zijn nog aan de macht, de oorlog woedt volop. Pen en papier worden hem weliswaar verstrekt, maar hij moet uiterst behoedzaam en deels in codeschrift te werk gaan. Zijn verslag vormt zo een persoonlijke afrekening met het naziregime en een rechtvaardiging van zijn pijnlijke compromissen en concessies als schrijver in het Derde Rijk. Want Fallada behoort tot de schrijvers die in Duitsland gebleven zijn. Dat gegeven maakt zijn notities tot een belangrijk tijdsdocument, zou je zeggen. Maar is dat ook werkelijk het geval?
Het boek begint met een magistraal beschreven drinkgelag van Fallada en zijn uitgever Rowohlt als er brand in de Rijksdag uitbreekt. Beide mannen willen zo snel mogelijk de taxi in om het vuurtje helpen oplaaien. ‘G.[öring] was pas een paar dagen aan de macht en conc.kampen bestonden nog niet.’ Deze houding is typerend voor het hele boek: voortdurend denkt Fallada dat het allemaal wel zal meevallen, om vervolgens wakker geschud te worden door de wreedheden van het naziregime. Dat doet hem van de ene verbazing in de andere vallen, wat een aantal hilarische scènes oplevert: het gesteggel met de huisbezitters, met de naziburgemeester over iets banaals als de hoeveelheid briketten die mag worden verstrekt en met de buurman over een grensmuurtje. Op den duur worden dit soort akkefietjes echter vermoeiend om te lezen, te meer omdat Fallada het ene personage na het andere opvoert ter illustratie van de verdorvenheid van het regime. Interessanter zijn de passages over zijn schrijverschap, hoe hij bijvoorbeeld op bevel van Goebbels het einde van zijn filmscript moet aanpassen waarop het alsnog niet door de censuurmolen komt en toch in boekvorm verschijnt. In de dorpsruzietjes zet Fallada zichzelf neer als de kleine man die tegen de nazimoloch in 't geweer komt. Dit wordt afgewisseld met onverholen kritiek op het Derde Rijk en schimpscheuten naar de schrijvers die wel gevlucht zijn. Fallada had natuurlijk iets recht te zetten omdat hij voor de 'Innere Emigration' koos en de nazi’s niet vanuit het buitenland bestreed. Aan het einde vraagt hij zich toch af of zijn aantekeningen wel zo waardevol zijn, maar: 'Wat doet het ertoe als dit hele boek mislukt, inferieur en saai is? [...] Ik heb mijn hart gelucht!' Behalve dat biedt dit boek een onverholen inkijkje in een regime dat even wreed als benepen was. [Jolies Heij]