Wit geld : verhalen

Toen Bernlef in oktober 2012 stierf, liet hij verschillende ongepubliceerde manuscripten na, waaronder de verhalenbundel Wit geld. Nagelaten werk publiceren houdt ergens een risico in. Vaak gaat het om een verzameling losse, onafgewerkte fragmenten die een opzet vormden tot verhalen of romans die uiteindelijk toch niet echt de belofte voor een meesterwerk in zich droegen, maar uit eerbied voor de overleden meester toch maar gepubliceerd worden. Dat is wel even anders bij Bernlef. De veelschrijver van verhalen en gedichten had om te beginnen zelf gekozen voor een bundel die echt wel klaar was voor uitgave en waar hij zelf achter stond. Bovendien bezat hij de gave van bondigheid en precisie. Wat hij naliet, was dus geen gedachtestroom die op weg was naar een vuistdik boek, maar een geheel van korte, afgewerkte verhalen over verandering en ommekeer.
De werking van herinnering en waarneming en — onlosmakelijk daarmee verbonden — verlies, afwezigheid en aanwezigheid, hebben Bernlef steeds geboeid. Spannende plots en vreemde verhaalwendingen waren daarentegen aan Bernlef nooit echt besteed. Suggestie dan weer wel. Hoe verschillend de verhalen in Wit geld ook zijn, in elk verhaal staat het misleidende van waarneming, het belang van herinnering en ook de selectiviteit ervan centraal. Elk verhaal draagt de mogelijkheid van een hele roman in zich, maar Bernlef toont ook dat het niet nodig is om van elk verhaal een roman te maken.
Bernlefs nagelaten bundel begint met ‘Alles moet weg’, een collectie van zes verhalen over mensen die op een keerpunt in hun leven terecht gekomen zijn. ‘De figurant’ is echt een bijzonder literair stukje: het begint met een korte, droge necrologie in een filmtijdschrift over Seth Stroeve, een vrij onbeduidende man zonder enige ambitie die figurant was in honderden films. Het verhaal eindigt met diens dood, en gaat daarna verder met een brief van Seth aan de schrijver van het verhaal. Dood is hij niet, en onverschillig of ambitieloos allerminst. In een gepassioneerde taal die in de verste verte niet aansluit bij de necrologie, vertelt Seth hoe film voor hem de enige authentieke blik op de wereld is, hoe de waarneming van een camera de puurste waarneming is. In dit verhaal van amper zestien bladzijden lang laat Bernlef op een heel intense manier twee kunstvormen de strijd met elkaar aangaan. In ‘De dingen’, ‘Theater’ en ‘Tsunami’ komen de personages door ogenschijnlijk kleine gebeurtenissen op een kantelpunt in hun leven te staan. Het laatste deel, ‘His master’s voice’, toont twee aspecten van de Tweede Wereldoorlog die niet zo vaak aan bod komen: het verhaal van een jonge student die zijn passie voor verboden muziek deelt met een Duitse soldaat en het verhaal van een jonge verzetsheld die misschien toch een verkeerde keuze gemaakt heeft.
Wit geld is een rustige bundel met verhalen die doen mijmeren, maar ook een beetje verontrusten. Een mooie en waardige afsluiter van een veelzijdige literaire carrière.     
 
Dit is een abstract van een recensie van Liesbeth Vantorre, die is verschenen in De Leeswolf 2014, nr. 2.
[Liesbeth Vantorre]