Black

Voor dit docuverhaal over Afrikaanse jeugdbendes in Brussel observeerde Dirk Bracke geruime tijd hun milieu en actieterrein, hoofdzakelijk in en rond de Brusselse metrostations. Zijn bevindingen verwerkte hij in een soort hedendaagse West Side Story, maar dan in een veel rauwere versie. De Congolese Marie-Evelyne, 15, wordt door haar neef geïntroduceerd bij de jeugdbende de Black Bronx. Hun anarchistische gedrag, met diefstallen, steaming, (groeps-) verkrachtingen en het uitlokken van relletjes, is veel spannender dan het saaie leven op school. De groep betekent macht en aanzien die Marie-Evelyne als individuele Congolese in België niet krijgt. Ze wil niet de weg opgaan van haar academisch geschoolde vader, die in België als taxichauffeur moet overleven. De bendeleden meten zich de namen en het gedrag van hun idolen aan en lopen rond in (gestolen) merkkledij (Adidasschoenen, kappabroek, pilotenjasje, Von Dutchtruitje). De leider noemt zich "X", naar Malcolm X en CMM verwijst naar de lijfspreuk van een filmheld: cash money man! Na haar inwijding (lees: brutale verkrachting) wordt Marie-Evelyne definitief afgekort tot "Mavela".
Er zijn nog meer bendes, onder meer de 1080-ers die uit Marokkaanse moslimfamilies komen en eigen gedragscodes hebben. De bendeleider loopt rond met een mes, de aangesloten meisjes zorgen voor hun prestige, maar de jongens zien er nauw op toe dat hun eigen zus veilig thuis blijft. De bendes gaan onderling geregeld op de vuist. Wanneer Mavela verliefd wordt op Marwan van de 1080, loopt het fout. Malika, een jaloers ex-liefje van Marwan, verraadt hen en de tortelduifjes worden ongenadig aangepakt.
Frédéric Van Leeuw, substituut van de procureur des Konings in Brussel, wijst in zijn nawoord terecht op het gevaar van Brackes onderneming om de Brusselse jeugdbendes vanuit hun perspectief in kaart te brengen. "Men loopt het risico bij te dragen aan de psychose van het onveiligheidgevoel (...)" meent Van Leeuw, maar Bracke heeft hem overtuigd. "De magie van een roman doet je onder de huid kruipen van een personage, je gaat met zijn ogen kijken, je gaat de personages op een andere manier bekijken" en je kan "niet langer machteloos blijven toekijken op de schipbreuk van deze jongeren." Dit is vooral de visie van een magistraat met voorkennis, maar de vraag is of de modale lezer zich even genuanceerd en met evenveel welwillendheid in de personages kan inleven, of, erger, te veel zal inleven.
Het probleem is dat Bracke voornamelijk rapporteert. Hij kijkt door de ogen van verschillende personages, maar dringt niet diep in hun gevoelens door. Hij beschrijft hun gedrag, maar interpreteert het amper. Expliciete seks- en geweldscènes worden zo rauw en ruw uitgesmeerd, dat je naderhand ongelovig de wenkbrauwen ophaalt bij de tedere en mooi beschreven liefdesscènes tussen Marwan en Mavela.
Brackes personages zitten allemaal in dezelfde negatieve spiraal en er zijn weinig pogingen om hen daar uit te halen. Mavela krijgt wat tegengewicht van haar blanke vriendin Daphne, die uiteindelijk met de stille trom verdwijnt. Een poging van kritische ooggetuigen om het baldadige gedrag van de jongeren tegen de 'racistische' maatschappij in het juiste perspectief te plaatsen, blijft zonder gevolgen. Of toch, bij Marwan gaat een belletje rinkelen, die de idee om het milieu te ontvluchten wakker maakt. Dat hoopvolle gerinkel wordt op het einde van de roman definitief gedoofd
Het blijft dus hoofdzakelijk bij rapporteren, zelfs bij de verwijzing naar het gruwelijke verleden van vele bendeleden. Door het gebrek aan emotionele of psychologische interpretatie lijkt het dat dit verleden hun houding niet enkel verklaart, maar ook rechtvaardigt. Vandaar dat Black in mijn ogen een somber boek is, met een ongetwijfeld realistische, maar troosteloze, want eenzijdige kijk op het bendefenomeen. Een roman voor ervaren en kritische lezers die het boek als uitgangspunt nemen en niet als een definitief rapport. [Jet Marchau]