Het uur van de ster : roman

"Ik ben zo mysterieus dat ik mezelf niet begrijp", liet Clarice Lispector (1920-'77) zich ooit ontvallen. De Braziliaans-Oekraïense schrijfster heeft zichzelf vaak geafficheerd als een wandelend surrealistisch geheimschrift. Sinds de bejubelde biografie van Benjamin Moser en de vertaling van haar autobiografische kronieken De ontdekking van de wereld in Privédomein vorig jaar, beleeft deze literaire nazaat van Kafka ook in de Lage Landen een glorieuze herontdekking.

Zopas is de laatste roman vertaald van deze statige schoonheid. Het uur van de ster vertoont een zekere verwantschap met het labyrintische, maar o zo gewiekste schrijven van Calvino, Borges, Nabokov of Pessoa. Het is een diepgaande (meta)reflectie over literatuur, waarin de broodschrijver Rodrigo S.M. voortdurend in zijn eigen vertelling intervenieert en ze zelfs naar de vaantjes dreigt te helpen. Waarom gaat het hoofdpersonage Macabéa, niet bepaald begiftigd met aangename eigenschappen of een grote intelligentie, hem zo 'op de rug zitten'? Misschien omdat hij bij haar 'een glimp opving van een gevoel van verlatenheid'.

Stinkend en foeilelijk

'Ik ben typiste en maagd en ik houd van cola', verklaart Macabéa. Ze stinkt en ze is foeilelijk. En hoezeer ze ook spartelt en droomt van verheffing, het naïeve schepsel blijft aan lager wal. Ook in de grootstad Rio de Janeiro trappelt ze ter plaatse. Rodrigo S.M. serveert de levensloop van dit inwisselbare specimen met veel brouhaha en opdringerige, waanwijze intermezzo's. Lispector toont de achterzijde van het fictieborduursel. We stuiten op prachtige zinnen, los uit de pols gedebiteerde diepzinnigheden, tragikomische wendingen of licht ergerniswekkend gebabbel, allemaal geperst in één kleine maar rijke roman. Tot metaalbewerker en ex-moordenaar Olímpico op de proppen komt. Zal hij de schriele Macabéa redden? Welnee. Lispector laat de ellende welig tieren, soms met een eigenaardige twist, dan weer ongemeen hilarisch. Telkens zit je met het potlood in aanslag om een van haar ambigue aforismen te betrappen.

Colm Tóibín spreekt in zijn nawoord van 'een mysterieuze zwanenzang'. Maar hij voegt eraan toe dat Lispector 'aan het eind van haar leven schreef alsof haar leven net was begonnen'. Dat klopt. Deze 'prinses van de Portugese taal' schrijft hier met het heilig vuur van een durfal. Dit is onstuimig proza met postmodernistische trekjes, vol pittige paradoxen en onmogelijk voor één gat te vangen. De Franse critica Hélène Cixous noemt Het uur van de ster een tekst over 'armoede die zelf allesbehalve armoedig is'. Lispectors proza palmt je in. Tegenstribbelen is tevergeefs.