Onvoltooid verleden

Pieter Van In heeft het in de nieuwe Pieter Aspe, Onvoltooid verleden, steeds maar moeilijker. Niet alleen kucht en hoest hij dat het niet mooi meer is, hij begint ook nog aan zijn potentie en viriliteit te twijfelen. Dat belet hem niet meer Duvels dan ooit achterover te slaan, de ene sigaret na de andere aan te steken en ook nog meer te tafelen dan goed is voor zijn taille. Toch zet Aspe er in zijn vijftiende thriller in net geen tien jaar tijd behoorlijk vaart achter. Daarvoor gaat hij weer niet ver van huis: Blankenberge en Brugge blijven de setting van zijn 'Hannelore-saga'. In de kweekvijver van een bekend oesterrestaurant wordt het lijk gevonden van Caroline, een jonge vrouw die met haar vriend op een kampeerplaats in de omgeving verbleef. Is ze verdronken, heeft ze zelfmoord gepleegd of werd ze vermoord? Na wat speurwerk komen Van In en zijn assistent Guido Versavel te weten dat Caroline een flinke dronkemansruzie heeft gehad met haar vriend Koenraad. Caroline was een hitsige, knappe meid die dronken gemakkelijk met iedereen de koffer in dook en bovendien een duistere kroeg met veel neonazi-klanten bezocht. Moet de eventuele dader daar gezocht worden? Dat ze een runentatoeage heeft, wijst alvast in die richting. Maar waarom staat een meisje met racistische denkbeelden op de wachtlijst van een adoptiekantoor dat haar een Chinees kindje heeft beloofd? De zaak wordt nog ingewikkelder als nu net in West-Vlaanderen een extreme moslimorganisatie opduikt die de voorzitter van de Raad voor het Katholieke Onderwijs ontvoert en vermoordt. Omdat hij een tegenstander was van de chador op school?

Pieter Aspe bedacht een mooie plot met een paar scherpe bochten, een bijzonder filmisch einde en een stevige brok actie. Tot twee gijzelingen toe, een ervan zelfs in het kantoor van de Brugse politie. En dan is er natuurlijk nog het privé-leven van de helden in deze romantische, ironische saga. L'Estaminet blijft een vertrouwde locatie, procureur Beekman maakt Van In stikjaloers door met Hannelore te flirten en Van In zelf heeft zin in een derde kind. Op naar de zestiende aflevering dus, beter dan de televisiereeks. Ook al omdat je op het scherm niets merkt van die heerlijke Aspeaanse vergelijkingen. Of wat dacht je van: "Brugge bezoeken en geen rondvaart maken op de grachten is als een boek lezen in een bordeel."

Jef Geeraerts behandelt in Geld bekende thema's: eros, thanatos, genot, eeuwige jeugd, het komende verval. Het boek geeft hij de ondertitel 'roman noir' mee, een nogal algemene literaire term die in Frankrijk voor het eerst gebruikt werd om Engelse 'gothic novels' te omschrijven die vanaf het midden van de achttiende eeuw populair waren. Het waren vaak verhalen met een mix van horror en bovennatuurlijke gebeurtenissen waarin ijdelheid en boosaardigheid de strijd aanbonden met onschuld en deugd. In 1945 bracht de Franse uitgever Gallimard de fameuze 'Série Noire' uit, inpikkend op het succes dat vertalingen van onder meer Faulkner, James M. Cain, Erskine Caldwell voor de oorlog hadden. De reeks bracht werk van de Amerikaanse en de Britse hardboiled school (Chandler, Hammett, Chase), maar ook
vertalingen van de meer pessimistische Jim Thompson. Voor zijn werk werd in het begin van de jaren tachtig de term 'noir' in het Engels voor het eerst gebruikt. Nu is noir vooral van toepassing op crime die pessimistisch, absurd, somber, amoreel, cynisch, complex is. Geld heeft veel van een roman noir, niet alles. Zo is het verhaal in de derde persoon geschreven, terwijl de eerste persoon gebruikelijker is. Maar dat is minder belangrijk dan de personages die we ontmoeten. Ze bevinden zich allen aan de zelfkant van de maatschappij, ze zijn eenzaam en min of meer gestoord. Maar niet prettig. Diehl is een steenrijke gewezen beleggingsadviseur van een jaar of vijftig, een narcist ten top die niets anders te doen heeft dan zijn unieke Thaise kat, twee peperdure auto's en een paard te laten verzorgen. Twee bedienden doen het werk, geld speelt geen rol. Hij doet alles wat maar gek genoeg is om jong te blijven, koopt voor zijn liefjes flats en sportwagens. Op een dag doet de jonge en mooie Pearl haar intrede in zijn villa. Ze is de dochter van zijn intussen overleden lievelingsvriendin die hij nooit is vergeten. Pearl is een verwend modieus nest, dat met een zware motor rijdt, droomt van een Porsche tiencilinder, graag duur eet, diamanten aanbidt en bovendien nog wel een paar louche vriendjes heeft. Het wordt een stormachtige verhouding tussen de oudere man en de jonge vrouw, ook als Diehl van vrienden hoort dat Pearl alle kenmerken vertoont van borderline. Dat is ruwweg een persoonlijkheidsstoornis met symptomen als veel onstabiele relaties, impulsief en onvoorspelbaar gedrag, woede en agressie, onzekerheid, destructiedrang. Maar Carl Yvan Diehl ziet wel andere kwaliteiten. Een instructeur heeft haar niet alleen karate geleerd maar ook "een Aziatische techniek om een orgasme-zonder-ejaculatie te veroorzaken, gewoon door bepaalde spieren van de vagina in een aartsmoeilijk aan te leren ritme samen te trekken en los te laten, wat ze trouwens in aanwezigheid van CYD 'Mongools vogelen' heeft genoemd". Een ander vreemd
personage is de trouwe boekhouder van Diehl, een lachwekkend ventje dat op Campbell soep leeft en in alle stilte zijn baas twee miljoen dollar lichter maakt om in Texas een nieuw leven te beginnen. Van zowat alle personages maakt Geeraerts karikaturen door hun onhebbelijkheden, taal, levensstijl en hun complete gebrek aan ethiek uit te vergroten tot het portret helemaal flou wordt. Heel detaillistisch en met het gebruik van tientallen dure merknamen (en verwijzingen naar Brett Easton Ellis) beschrijft hij vaak als in een vertraagde film wat er gebeurt. Soms irriterend traag en met veel herhalingen, maar vaak poëtisch mooi.

Na zijn indrukwekkende en bekroonde trilogie over Antwerpen tijdens de Napoleontische periode heeft Staf Schoeters inspiratie gevonden in de Groote Oorlog. Ten dele toch. De achterliggende thema's van Belegerd verleden zijn menselijke relaties, de immense invloed van het familieverleden op die relaties en schuldgevoelens. In de zomer van 1998 maakt de jonge Duitse historicus Jörgen op de begraafplaats van Merksem toevallig kennis met Finne, die een wandeling maakt met haar oude vader. Later blijkt dat de twee families elkaar tijdens de Eerste Wereldoorlog min of meer hebben gekend en dat Jörgen opheldering wil over zijn eigen verleden. Jörgen had een Vlaamse grootmoeder die de dochter was van een Antwerpse hoteleigenaar begin van de vorige eeuw. Via de oorlogsdagboeken van de Ierse fotograaf Donald Maupin die Jörgen zowel professioneel als privé leest, belanden we in de periode vóór de oorlog. Maupin brengt ons van het noorden van Frankrijk naar Antwerpen, we maken de belegering van de stad en een stuk van de latere bezetting mee. Intussen heeft de Ier de kleurrijke Amerikaanse oorlogsverslaggever Eugene Rawlins leren kennen. Met hem beleeft hij zijn vuurdoop tijdens de gevechten rond Mons. Tussen Maupin en Rawlins, voor wie de fotograaf intussen werkt, ontstaat een haat-liefdeverhouding. Nog moeilijker wordt de relatie als ze allebei een liaison hebben met Maria, de dochter van de hoteleigenaar in Antwerpen waar ze alletwee verblijven. Als Maria een kind verwacht, is het niet meteen duidelijk van wie. Staf Schoeters heeft het zich voor deze ingenieuze en intelligente historische misdaadroman niet gemakkelijk gemaakt. Als constructie koos hij voor een mooi uitgewerkte raamvertelling waarmee hij een periode van een kleine eeuw overbrugt. Historische figuren en gebeurtenissen wisselen af met romanpersonages die zo raak getypeerd zijn dat ze ook levensecht overkomen. Zo ontmoeten we even Churchill in Antwerpen en lezen we dat de Duitsers met een bombardement vanuit een zeppelin wellicht Koning Albert hebben willen doden. Met veel gevoel voor treffende en soms ontroerende details schrijft Schoeters zowel over moord en diefstal als over controversiële onderwerpen als nationalisme en activisme. Dat hij zijn verhaal bovendien nog tot de laatste bladzijde verrassend spannend houdt, getuigt zowel van vakkennis als talent.

De liefhebbers vertellen we niets nieuws: nog veertien nachtjes slapen en in de winkel ligt een nieuwe thriller van Pieter Aspe, getiteld Onvoltooid verleden. Fraaie titel, vonden ze ook bij uitgeverij Manteau. Alleen een beetje jammer dat die zes jaar geleden al eens gebruikt werd voor een thriller-pastiche van de hand van Hugo Claus. Onvoltooid verleden van Claus verscheen in 1998 en is het vervolg op diens roman De Geruchten.

Dat Aspe precies dezelfde titel gebruikte als Claus werd opmerkelijk genoeg pas enkele dagen geleden ontdekt. "Van Aspes Onvoltooid verleden zijn inmiddels al tienduizenden exemplaren gedrukt", vertelt Wim Verheije van uitgeverij Manteau. "Te laat dus om de titel nog te veranderen. Een vervelende zaak, maar er valt niets meer aan te doen."

Verheije verwacht niet dat Claus of zijn uitgever De Bezige Bij daar een probleem van zullen maken. "Er is geen wet die zoiets verbiedt", aldus Verheije. "Niemand kan een titel claimen. En het gevaar dat mensen het verkeerde boek in handen zullen krijgen is nagenoeg onbestaande. Een boekhandelaar bestelt via het ISBN-nummer, en nooit alleen op basis van de titel."

Overigens was de titel Onvoltooid verleden nog voor de roman van Claus al eens gebruikt. Bij uitgeverij de Boekerij verscheen begin jaren negentig een thriller met precies dezelfde titel. "Een unieke titel bedenken wordt steeds moeilijker", zegt Verheije. "Zeker in het thrillergenre. Alleen in ons fonds hebben we minstens vier titels die beginnen met bloed. Bloedoffer, Bloedwraak, Bloedbroeders en Bloedgeld. Het mag een wonder heten dat we hier nog nooit met zo'n probleem werden geconfronteerd."