Twee wegen
Per Petterson
Beschikbaarheid en plaats in de bibliotheek
ARhus - De Munt
Vandaag open
van 10:00 tot 19:00
Beschikbaar
1 exemplaar
| Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
|---|---|---|
|
Aanwezig |
De Geus, © 2019 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : Kast 10-13 PETT |
Besprekingen
In de greep van willekeur
Jannah Loontjens
us/ug/10 a
Al sprak de titel Mannen in mijn situatie me niet onmiddellijk aan, ik keek toch uit naar de nieuwe roman van de Noorse schrijver Per Petterson. En gelukkig trok het eerste hoofdstuk, waarin de ex-vrouw huilend naast een verlaten spoorbaan wordt aangetroffen, me meteen het verhaal in. Pettersons nieuwste roman is een verdrietig boek, het is een aangrijpend relaas over eenzaamheid, over het uiteenvallen van je bestaan en het zoekraken van kernwaarden als liefde, gezin en ouderschap.
De verteller, genaamd Arvid, is een schrijver, maar bovenal is hij een gescheiden man. In pogingen afleiding en troost te vinden, struint hij de cafés van Oslo af, gaat met vrouwen mee naar huis, maar leert geen van hen echt kennen. Overdag probeert hij te schrijven. Ook rijdt hij uren over onverharde wegen om net over de grens in een stille cafetaria te gaan zitten lezen.
In het weekend haalt hij zijn drie dochters bij zijn ex-vrouw op. De oudste is 12 en begrijpt vaak meer dan Arvid doorheeft. Zij vraagt hem wat hij zoal doet overdag en hij vertelt dat hij naar een Zweeds stadje rijdt dat Arvika heet. 'Wat doe je dan in Arvika', wil ze weten, waarna Petterson schrijft: 'Ik lees, zei ik, en ze zei, ja, maar je kunt toch ook thuis lezen, je kunt toch ook op de bank zitten. Nee, zei ik. Dat gaat niet. Gaat dat niet, zei ze, en ik zei, nee, dat gaat niet.'
Deze zinnen tonen meteen Pettersons stijl, waarin gesprekken zonder aanhalingstekens in een stroom van gedachten worden opgenomen. Ik houd van zijn vertelritme dat je kalm meevoert langs heftige emoties. Het is een bedaarde meeslependheid die ook zijn romans Paarden stelen en Twee wegen kenmerken, toch is Mannen in mijn situatie een heel ander soort boek. Het verhaal is gefragmenteerder, er schrijnt een diepere vertwijfeling onder de zachte deining van alle dagelijksheid, en veel blijft oningevuld.
Hoe belandde zijn ex-vrouw bijvoorbeeld bij dat verlaten station? Waarom huilde ze zo vreselijk? Als ze Arvid uitleg wil geven, wil hij het niet horen. En dan is er ook nog het drama van een cruiseschip waarop brand uitbrak waardoor Arvids ouders en broer en andere familieleden omkwamen. Maar hoe de brand ontstond of wat zijn familieleden op dat schip deden, kom je niet te weten. Mannen in mijn situatie is een portret van een hulpeloos persoon. De existentiële radeloosheid speelt de hoofdrol, niet het verhaal - een radeloosheid die vrouwen overigens net zo kunnen voelen, waarom de titel zo expliciet mannen noemt, blijft een raadsel.
Gelukkig weet Petterson alle ernstige malaise soms ook met humor te beschrijven. Zoals de kerstavond die in een kroeg eindigt, waarna hij een onbekende vrouw helpt haar dronken echtgenoot in een taxi te krijgen. In plaats van mee te werken, stompt de man Arvid ineens in zijn gezicht. Ze rollen vechtend over straat. 'Oké, dat was het dan wel', merkt Arvid droogjes op als ze beschaamd weer overeind komen. Petterson vervolgt: 'Het was ook niet jouw schuld, zei hij. Wat dan, zei ik. Dat weet ik niet meer precies, maar het was zeker niet jouw schuld. Nee, ik denk het niet, zei ik, ik ging eigenlijk gewoon naar huis, en we bleven staan met onze armen zwaar naar beneden bengelend.'
Het zijn dergelijke willekeurige gebeurtenissen die Arvids leven bepalen. Zoals ook het verzoek van zijn oudste dochter om mee te mogen naar de cafetaria in Arvika. Eigenlijk wil Arvid niet, hij wil de kalme eenzaamheid die hij aan het versleten cafétafeltje vindt niet aantasten, maar toch zegt hij 'natuurlijk mag dat'. De volgende ochtend zit hij met zijn drie dochters in de auto. Maar halverwege besluit hij toch om te keren. Hij voelt zich schuldig en rusteloos en stuurt te snel waardoor de auto in een greppel belandt. Zijn oudste dochter stoot haar hoofd en raakt even buiten bewustzijn. Het lijkt een ongelukkig, maar niet al te ingrijpend incident. Toch zal dit ertoe leiden dat de bezoekregeling van zijn dochters wordt beëindigd. Zijn oudste dochter belt om het hem mede te delen. Arvid accepteert het, zoals hij alles accepteert, al valt zijn leven in steeds grotere brokken uiteen. Van buiten lijkt hij beheerst, maar van binnen woelen onbeheerste emoties, niets in hem is in evenwicht. Het boek zelf is al net zo onevenwichtig, het laat je met vele vragen achter, het heeft een eigenaardige titel, maar toch is het overweldigend goed.
****
Uit het Noors vertaald door Marin Mars. De Geus; 256 pagina's; € 20,99.
G. Brandorff
De Noorse auteur (1952) brak internationaal door met zijn roman ‘Paarden stelen’. ‘Mannen in mijn situatie’ is zijn zevende in het Nederlands vertaalde roman. Hoofdpersoon in deze roman is Arvid Jansen, de uit verschillende andere boeken bekende alter-ego van Petterson. Een belangrijk gegeven voor dit van herfst 1991 tot voorjaar 1992 plaatsvindende verhaal is een gebeurtenis dat plaatsvind in de roman ‘Kielzog’ (2002), nl. een scheepsbrand, waarbij de auteur zijn ouders en een broer verloor. De door retrospectieven, dromen en gedachten onderbroken verhaallijn concentreert zich op de scheiding tussen Arvid en zijn vrouw Turid en het steeds minder wordende contact met zijn drie dochters. Arvid brengt nu zijn slapeloze nachten door met doelloze autoritten, bezoeken van cafés en bars in Oslo en diverse onenightstands met vrouwen. Maar niets kan Arvids gevoelens van eenzaamheid, hopeloosheid en zwaarmoedigheid verdrijven. Thematisch maar ook stilistisch geeft deze meeslepende ‘roman met een open einde’ een beeld van een verbijsterende existentiële treurigheid.
Zwalkende man
Sofie Messeman
i /un/22 j
De Noor Per Petterson (1952) - bekend van het succesvolle boek 'Twee wegen' - keert in 'Mannen in mijn situatie' terug naar zijn 'basispersonage' Arvid Jansen. Arvid kwam ook al voor in 'Kielzog' en in 'Ik vervloek de rivier des tijds'. Zijn leven vertoont best wel gelijkenissen met dat van de auteur, al ontkent Petterson dat Arvid Jansen een alter ego zou zijn. 'Hooguit is het iemand met dezelfde mentaliteit'.
'Ik vervloek de rivier des tijds' draaide rond Arvids zieke moeder en de val van de Berlijnse muur. Dat laatste betekende voor de communistische Arvid niets minder dan een persoonlijk fiasco. Op zijn achttiende was Arvid immers 'uit solidariteit met de arbeidersbeweging' in een fabriek gaan werken. Dat dit politieke engagement zinloos bleek toen eenmaal de Muur was gevallen, ervoer Arvid als diep treurig. En de relatie met zijn moeder veranderde geen spat door haar ziekte: de vrouw bleef haar schrijvende zoon net zo afstandelijk bejegenen als ze altijd had gedaan.
'Mannen in mijn situatie' schuift heel andere thema's naar voren, al vangen we hier en daar ook nog een glimp op van het communisme en de moederfiguur. Centraal staan nu de echtscheiding van Arvid en de ramp die zich een jaar vóór de echtscheiding in Arvids familie heeft voorgedaan. Want Pettersons personage maakt mee wat de schrijver zelf heeft meegemaakt: in 1990 kwamen zijn vader, moeder, broer en neefje om bij een brand op een ferryschip. Dat drama resoneert volop in 'Mannen in mijn situatie', niet als een uitgewerkt verhaal, maar als iets wat voortdurend op de loer ligt, zowel in Arvids gedachten als in de opmerkingen van mensen uit zijn omgeving - heel Noorwegen is op de hoogte van de tragedie. We zien hoe Arvid plompverloren rondzwalkt in zijn leven en in de straten van Oslo, geobsedeerd door de twee grote tragedies die hem hebben getroffen. En hoe hij lange autoritten maakt om zijn wanhoop te bezweren: 'Ik was rusteloos, al een hele tijd, en dan was het niet makkelijk om uit de buurt van de auto te blijven. Het laatste jaar had ik hem als doping gebruikt.'
Petterson toont het ware gelaat van verdriet door het decor te schetsen van een leven dat tot stilstand is gekomen, waar plekken non-plekken zijn geworden en activiteiten non-activiteiten. De non-plekken in het boek zijn de desolate landschappen, busstations en kroegen - uiterst gedetailleerd beschreven, als een soort bezwering - waar de hoofdpersoon van lieverlee belandt. De non-activiteiten behelzen alles wat Arvid doet om de associaties in zijn hoofd stop te zetten: urenlange autoritten maken, drinken, onbetekenende praatjes maken, vrouwen opscharrelen in kroegen en dan niet weten wat ermee aan te vangen. Het verdriet na de echtscheiding roept Petterson op aan de hand van details: het dekbed op de lege plek in bed en de vraag wat hij daarmee aan moet, kleren die zijn vrouw heeft achtergelaten en die hij op onverwachte momenten vindt. Ze refereren aan wat er geweest is en getuigen nu van einde en verlies.
Zo verteld, klinkt dat als mismoedige, lastige, misschien zelfs saaie lectuur, maar vreemd genoeg is dat niet zo. De verteller schrijft lange, meanderende zinnen die de lezer letterlijk het boek inzuigen als in een gedachtestroom die nooit ophoudt, wat natuurlijk de mentale toestand is van een gekweld personage. Pettersons schrijven is een soort écriture automatique: alles wat Arvid denkt en meemaakt komt op een associatieve manier op het papier terecht. Zelfs dialogen hebben geen aanhalingstekens, maar worden pardoes doorheen de lange zinnen gegooid, met bizarre effecten. Toch betekent 'associatief' bij Petterson niet zoiets als 'lukraak'. Want ondanks de schijn van eenvoudige gedachten-associaties, is zijn stijl uiterst goed overwogen en uitgebalanceerd, overigens de enige manier om een dergelijke aanpak echt te doen werken.
Soms klinkt Petterson ondanks alle ellende een tikkeltje ironisch. Dat werkt bevrijdend. Zoals wanneer Arvid een nooit verzonden brief van zijn echtgenote aan hem vindt: "Ik wist niet wat ik met die brief aan moest, het voelde verkeerd om hem weg te gooien, alsof de rijksarchivaris elk moment op de deur kon bonzen en roepen, nee, nee, nee, in godsnaam, die moet worden bewaard, omdat het een belangrijk historisch document was.'"
Suggesties
Krijg een e-mail wanneer dit item beschikbaar is
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.