Beschikbaarheid en plaats in de bibliotheek
ARhus - De Munt
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Prometheus, © 2022 |
VERDIEPING 3 : DUIZENDZINNEN : ROMANS : VIEI |
Besprekingen
Dit alles is Brazilië
Maarten Steenmeijer
il/pr/23 a
De Braziliaanse schrijver Lúcio Cardoso (1912-1968) kreeg tijdens zijn leven nooit de publieke erkenning waarnaar hij verlangde. Zelfs de vuistdikke roman Kroniek van het vermoorde huis (1959) bracht hem niet het succes waarop hij had gehoopt. De critici reageerden geschokt, niet in de laatste plaats vanwege de breed uitgemeten seksuele relatie tussen een moeder en haar 16-jarige zoon. Maar na zijn dood zou Cardoso's roman uitgroeien tot een klassieker van de moderne Braziliaanse literatuur. En terecht: het is een verpletterende roman.
Naar eigen zeggen wilde de schrijver in Kroniek van het vermoorde huis afrekenen met Minas Gerais, de deelstaat in het binnenland van Brazilië waar hij opgroeide en die hij in zijn roman omschrijft als 'dat platte landschap van lege en door de hitte van de zomer verdorde vlakten', dat wordt bewoond door 'dat afgrijselijke norse volk'. Symbool voor het verval van deze streek staat de familie Meneses, drie broers die eigenaar zijn van een zieltogende fazenda (groot agrarisch bedrijf) in het zuiden van Minas Gerais.
Gezellig is het bepaald niet in hun chácara (landhuis). Een van de broers, Timóteo, heeft zich voorgoed verschanst in zijn kamer, waar hij zich hult in de kleren van zijn moeder. Een andere, de zwijgzame Demétrio, probeert zo goed en zo kwaad als het gaat het beheer uit te voeren over wat nog rest van de ooit zo florerende fazenda. En de derde, Valdo, haalt een vrouw in huis die de familie ontwricht. Ze heet Nina, komt uit Rio de Janeiro en is de dochter van een invalide militair die niet meer voor haar kan zorgen. En, niet onbelangrijk: ze is onweerstaanbaar aantrekkelijk.
De gevolgen van haar komst zijn desastreus. Haar man wordt tot wanhoop gedreven en doet een poging tot zelfmoord (die mislukt). Zij legt het aan met tuinknecht Alberto, maar wanneer ze zich van hem afkeert, probeert hij zich eveneens van het leven te beroven (en dat lukt wél). En alsof dat nog niet genoeg is, wekt Nina ook nog eens een intense wrok en haat op bij Demétrio's vrouw Ana, een stille, dorre verschijning die in het geheim een brandende liefde voor de tuinknecht koestert en na diens dood bijna gek wordt van verdriet. En om het plaatje compleet te maken: ook Demétrio blijkt niet ongevoelig te zijn voor de ravissante charmes van indringer Nina, die in huize Meneses alleen in genderbender Timóteo een bondgenoot vindt.
Nina wordt, zwanger en wel, teruggestuurd naar Rio de Janeiro. Daar bevalt ze van een zoon, André, die naar de fazenda wordt gehaald terwijl zijn moeder in de Braziliaanse hoofdstad blijft. Niemand mag ook maar met een woord met André over haar spreken. Zestien jaar later komt de verbannen Nina terug naar de chácara, waar ze opnieuw de gemoederen danig in beweging brengt. Haar zoon - een puber nog - wordt smoorverliefd op haar en zij beantwoordt zijn gevoelens, maar blijkt een dubbele agenda te hebben. Niet lang daarna overlijdt zij op gruwelijke wijze en de groteske reacties van enkele van haar huisgenoten doen daar nog een flinke schep bovenop. Daarmee is de kous nog niet af, want ook na Nina's dood staat de lezer nog een kolossale verrassing te wachten.
Zo samengevat doet Kroniek van het vermoorde huis misschien denken aan een kinky soap, maar Cardoso's roman is allesbehalve dat. Het is een huiveringwekkende, in al zijn poriën sidderende familietragedie van epische proporties en dat is te danken aan de grootse vorm waarin de schrijver zijn verhaal heeft gegoten. Kroniek van het vermoorde huis is een lange serie (innerlijke) monologen in uiteenlopende gedaanten: dagboek, brief, verslag, biecht, memoires, relaas, verklaring.
Aan het woord zijn niet alleen de direct betrokkenen (Nina, Valdo, Ana, André, Timóteo) maar ook de 'getuigen' van het familiedrama (onder wie de apotheker, de dokter, de huishoudster en de pastoor). Broksgewijs vertellen zij vanuit hun eigen perspectief hun verhaal, maar hun monologen doen veel meer dan dat: ze creëren een verstikkende atmosfeer van doem, verval, schuldgevoel, jaloezie, eenzaamheid, schaamte, verlangen, lust, haat, wrok, wanhoop en wantrouwen.
Cardoso bedient zich daarbij van een bijna uit zijn voegen barstende taal die de grenzen van het beredeneerbare opzoekt, zoals in deze passage uit het dagboek van André: 'Wie geen verdriet kent, kan niet weten wat die totale leegte is, die afwezigheid van jezelf, die rust die geen vrede betekent, maar de stilte van regionen die verdoemd zijn en desondanks de dood nog niet kennen.' Of in dit fragment uit de memoires van Timóteo: 'Wij zijn slechts onze onbezonnen driften die als onmenselijke kettingen boven de tijd en de waarheid bungelen.'
In de wereld die Cardoso gestalte geeft in Kroniek van het vermoorde huis heeft het zwarte personeel nog niet eens een figurantenrol en dat is tekenend voor hun ondergeschikte positie. In 1888 werd de slavernij weliswaar afgeschaft in Brazilië, maar in werkelijkheid bleef zij bestaan als 'slavernij (...) in vrijheid'. Deze omschrijving is afkomstig uit Itamar Vieira Juniors roman Kromme ploeg (2018), die nu is vertaald. Het boek speelt zich eveneens af op een fazenda, maar hier zijn de rollen omgedraaid: de zwarte gemeenschap staat centraal, de witten komen nauwelijks uit de coulissen.
Aan de basis van Kromme ploeg, dat uit drie lange monologen bestaat, ligt het promotieonderzoek dat de schrijver in het binnenland van Brazilië deed. En dat is te merken, want je komt veel te weten over de 'onvrijwillige landarbeiders' en hun wereld: de flora en fauna, het klimaat, de behuizing, de middelen van bestaan, de spirituele rituelen en andere gebruiken, de onderdrukking en uitbuiting, de onderlinge verbondenheid, de geschiedenis.
De roman is dus onmiskenbaar leerzaam, maar het wringt een beetje dat de schrijver dit soort informatie in de mond legt van zijn personages, die hierdoor soms meer op een gids of een docent lijken dan op zichzelf. Andere passages zijn op hun beurt te bedacht om in deze context helemaal te overtuigen: 'In mijn eentje doorstond ik de ontberingen die mijn ouders hadden moeten doorstaan in hun leven. Ik had weliswaar geen kinderen om te voeden, maar ik werkte veel harder en langer dan veel mannen die daar woonden.'
Afgezien van dit soort schoolse passages is Kromme ploeg een geslaagde poging om een genegeerde bevolkingsgroep een stem te geven in de literatuur. Bijvangst is dat als je deze roman meteen na Kroniek van het vermoorde huis leest je de 'zinloze bestaansangst' van Cardoso's personages weer een beetje in perspectief gaat zien.
Lúcio Cardoso, Kroniek van het vermoorde huis. Uit het Portugees vertaald door Harrie Lemmens. De Arbeiderspers; 630 pagina's; € 39,95.
★★★★★
Itamar Vieira Junior, Kromme ploeg. Uit het Portugees vertaald door Marilyn Suy. Prometheus; 319 pagina's; € 23,50.
★★★☆☆
Redactie
Een indringende familieroman over ongelijkheid en moderne slavernij in Brazilië. Als de zusjes Bibiana en Belonísia een mysterieuze koffer onder het bed van hun grootmoeder vinden, komt die vondst hen duur te staan. Na het incident kan de een niet meer spreken, en wordt de ander haar stem. De ongelijkheid in het land drijft de zussen echter met de jaren steeds verder uit elkaar. Belonísia lijkt tevreden met het harde leven op het platteland; Bibiana besluit te strijden voor de rechten en emancipatie van de arbeiders. ‘Kromme ploeg’ is in een poëtische stijl en met literair vakmanschap geschreven, met sterke vrouwelijke hoofdpersonages. De roman is geschikt voor een literair lezerspubliek. Met een nawoord van de vertaler. Itamar Vieira Junior (1979) is een Braziliaanse schrijver. Voor zijn proefschrift deed hij onderzoek naar gemeenschappen van nazaten van voormalige slaven in het binnenland van Noordoost-Brazilië. ‘Kromme ploeg’ is zijn debuutroman, waarvoor hij meerdere prijzen ontving.
Suggesties
Krijg een e-mail wanneer dit item beschikbaar is
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.