Een vrouw

'Ketenen', 'juk', 'gevangenschap', 'slavernij', 'zelfopoffering': het zijn maar een paar van de rauwe beelden en benamingen die Sibilla Aleramo (1876-1960) gebruikt voor het huwelijk en het leven als getrouwde vrouw. Haar autobiografische roman Een vrouw (Una Donna) uit 1906 had niet alleen grote invloed op het Italiaanse feminisme. Weerklanken van dit indringende relaas over huwelijk en moederschap zijn ook te vinden in het werk van toonaangevende Italiaanse schrijfsters als Grazia Deledda, Dacia Maraini, en zelfs Elena Ferrante.

Aleramo's huwelijk begon onder een ongelukkig gesternte als een 'matrimonio riparatore', een 'herstelhuwelijk' waarmee een verkrachting of een andere oneerbare situatie kon worden 'gerepareerd'. Door te trouwen met zijn slachtoffer kon de verkrachter niet langer worden aangeklaagd. Zo was de eer van de man en de betrokken families gered. Deze wettelijke praktijk bestond in Italië nog tot 5 september 1981. Daarna duurde het nog eens vijftien jaar voordat in 1996 verkrachting bij wet werd bestempeld als een misdaad tegen de persoon. Daarvoor was het niet meer dan een abstracte misdaad tegen 'publieke moraal en goede zeden' zonder individueel slachtoffer.

Sibilla was vijftien toen ze werd verkracht, zestien toen ze met haar verkrachter trouwde en volledig door hem in haar vrijheid werd beknot. Op haar achttiende werd ze moeder. Haar huwelijk voelt als levenslange opsluiting, met als enige afleiding en lichtpuntjes het schrijven en haar zoontje. Aleramo gebruikt al haar overredingskracht om haar man te laten instemmen met een scheiding van tafel en bed. Tevergeefs.

Uiteindelijk smeekt ze hem om haar en haar zoontje te laten gaan, maar hij volhardt en heeft de wet aan zijn zijde. Scheiden was in Italië tot 1970 vrijwel onmogelijk: de kerk had het voor het zeggen en een huwelijk kon alleen door de dood worden ontbonden. Ergens constateert Aleramo dat zij als getrouwde vrouw voor de wetten van haar land niet eens bestaat. In deze nog door en door patriarchale maatschappij hadden mannen vrij spel ongestraft de baas te spelen over hun vrouwen. Zelfs bij mishandeling kreeg uiteindelijk de vrouw de schuld. Of zoals de verzet-schrijfster Renata Viganò het in de jaren vijftig nog verwoordde: "Altijd glimlachen en je zult zien dat je man je niet meer slaat..."

Aleramo komt tot de overtuiging dat de opstand bij vrouwen moet beginnen, want de ongelijkwaardige positie van getrouwde vrouwen werd mede in stand gehouden door moeders, grootmoeders en overgrootmoeders. Deze rolmodellen voor meisjes vormden een reeks van ondergeschikte, onderdrukte vrouwen wier belangrijkste taak het was om hun mannen te gehoorzamen en te gerieven. Aleramo beschrijft hoe haar eigen ongelukkige moeder een zelfmoordpoging deed toen ze elf was, hoe zij later 's nachts in verwarde staat door het dorp doolde op zoek naar haar overspelige echtgenoot, en uiteindelijk wegkwijnde in een psychiatrische inrichting. In dit schrikbeeld, 'zelfmoord of waanzin', ontwaart Aleramo steeds vaker haar eigen toekomst en vindt ze hierin de kracht om aan haar man te ontsnappen.

Na tien jaar van liefdeloos lijden weet deze moedige vrouw zich los te rukken uit haar huwelijk, waarbij ze tot haar immense verdriet haar zoontje bij haar man moet achterlaten. Mede geïnspireerd door haar levensverhaal en denkbeelden hebben decennia later de vrouwen van het naoorlogse Italië succesvol gevochten voor hun rechten, binnen en buiten het huwelijk.

Feministische Uitgeverij Sara; 1978 (uit druk).