Bijna een vader : roman
Alejandro Zambra
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Uitgeleend
|
Meridiaan Uitgevers, 2024 |
VERDIEPING 3 : NIEUW DUIZENDZINNEN : ZAMB |
Marnix Verplancke
ua/an/20 j
In Vaders en zonen, algemeen beschouwd als de eerste moderne roman uit de Russische literatuur, gaat Ivan Toergenjev dieper in op het eeuwige proces van aantrekking en afstoting dat vader-zoonrelaties kenmerkt. Je wil anders zijn dan die vader van je, maar je merkt dat je heel sterk op hem lijkt. Of vanuit het andere perspectief gezien: je wil zo graag dat je zoon het pad volgt dat je voor hem in gedachten had, maar uiteindelijk gaat hij toch zijn eigen weg. Het zorgt voor spanningen, maar ook voor herkenning en liefde. In Vadertaal wil Alejandro Zambra die thematiek oppakken en actualiseren.
Hij beschrijft erin hoe hij op zijn 42ste vader werd, en hoe hij nog nooit een vrouw zo met haar baby heeft zien stuntelen als om het even welke man dat doet. Hoe ga je met zo'n kind om, vraagt hij zich af, met een wezen dat een beroep op je doet, al was het maar dat je voortaan niet meer rustig met een boekje in een hoekje kunt zitten. Dus lees je opeens kinderboekjes voor, wat je terugbrengt naar je eigen kindertijd en je relatie met je eigen vader, met wie je toch vooral naar het voetbal keek in plaats van boekjes te lezen. Baudelaire zag literatuur als een bewust teruggaan naar de kindertijd, schrijft Zambra. Het ideale onderwerp voor een boek als Vadertaal dus, dat autobiografie, fictie, essayistiek en poëzie combineert tot een uitdagend geheel.
Geheugenverlies
In het eerste deel van het boek beschrijft Zambra de ontwikkeling van zijn zoon Silvestre tot die een jaar of drie is, hoe de jongen het kind in de vader naar boven haalt, die beseft hoezeer hij zich amuseert bij het spelen van spelletjes die hij veertig jaar eerder meewarig achter zich heeft gelaten. In handen van een mindere schrijver was het een kleffe boel geworden, maar niet zo in die van Zambra, die we kennen van fijnzinnige boeken als Bonsai. Het verborgen leven van bomen en Bijna een vader, en die in zijn geboorteland Chili niet voor niets de interessantste schrijver van zijn generatie wordt genoemd. Vadertaal is dus zeker geen verdoken zelfhulpboek, daarvoor stelt het te veel vragen en geeft het te weinig antwoorden, zoals goede literatuur behoort te doen.
Fascinerend is de passage waarin hij het over het geheugen van Silvestre heeft. Net zoals ieder kind van een paar jaar weet de jongen vandaag perfect wat er de dag of de week voordien is gebeurd, maar vraag het hem over twintig jaar en je zult merken dat hij zich van zijn eerste levensjaren niets meer herinnert. De Japanse schrijver Yukio Mishima mag dan wel beweerd hebben dat hij zich zijn geboorte nog herinnerde, grapt Zambra, maar daarmee zou hij wel heel uitzonderlijk geweest zijn.
Waarom wissen onze hersenen die eerste jaren? Misschien wel omdat we zo de kans krijgen om onze eigen weg te gaan en steeds opnieuw te herbeginnen, zonder al te zeer door het verleden aan banden te worden gelegd, aldus Zambra. Voor de kleine Silvestre is dat geheugenverlies trouwens een zegen, aangezien hij een hele tijd door corona aan huis gekluisterd is, een tijd van gevangenschap die iedereen liever zou vergeten.
Voetbalblues
In het tweede deel van Vadertaal zoomt Zambra uit. Het gaat niet langer louter over Silvestre en hemzelf, maar door middel van verhalen, al dan niet autobiografisch, heeft hij het meer over het vaderschap in het algemeen. In het als een parabel klinkende 'De jongen zonder vader' beschrijft hij bijvoorbeeld de vriendschap tussen twee tienerjongens, Darío en Sebastián. De eerste groeit op in een traditioneel gezin, met een vader die hem bezweert niet bang te zijn voor een hond omdat hij tenslotte een man is, tot hij aan een bushalte in elkaar geslagen en beroofd wordt.
Sebastián weet niet wie zijn vader precies is en woont bij zijn moeder. Hij groeit anders op, beseft Darío, wanneer deze hem na de vechtpartij mee naar huis neemt en verzorgt, vrouwelijker misschien ook wel, en misschien is dat nog niet eens zo'n slechte zaak. Want waar raak je met al je machismo? Niet ver natuurlijk, zoals blijkt uit een ander verhaal, 'Inleiding in de voetbalblues'. Het enige verdriet dat een man jammer genoeg mag tonen, wordt daarin beweerd, is dat veroorzaakt door het verlies van je favoriete club.
Vijfde wiel
Zambra heeft het in zijn verhalen ook over breken met een vader en alleen gaan wonen, en over het gevoel van uitsluiting dat je kunt krijgen als je zoon en zijn opa zo goed met elkaar opschieten dat je je een beetje het vijfde wiel aan de wagen begint te voelen.
Het knapste verhaal is 'Verlate vliegvislessen'. Daarin heeft hij het over het verschil tussen hem en zijn vader, en hoe dit geslecht werd bij het vissen. Zijn vader zweeg niet over Norman Macleans novelle A River Runs Through It. Dat is pas literatuur, zei hij, terwijl Zambra weinig ophad met de harde wereld die erin beschreven werd, waar communi- catie lastig was en mannen liever hun vuisten lieten spreken. Dan waren zijn boeken anders, vond hij, geschreven in een andere taal.
Maar tijdens het vissen veranderde er iets. De wijze waarop de vliegvisser en de schrijver met tijd omgingen was in feite heel gelijkaardig, en dat zorgde voor toenadering: 'Die paar dagen leefden onze talen naast elkaar.'
Chams Eddine Zaougui
ua/an/27 j
Om te begrijpen wat de Chileense schrijver Alejandro Zambra probeert te doen in Vadertaal moet je eigenlijk beginnen met het einde. Op een van de laatste bladzijden citeert hij uit het lievelingsboek van zijn vader, A river runs through it van Norman MacLean: “De mensen met wie we leven en van wie we houden en die we zouden moeten kennen, zijn precies degenen die ons ontglippen.” Vadertaal , zou je kunnen zeggen, is een poging van Zambra om vat te krijgen op de complexe relatie met zijn vader en de prille band met zijn zoontje Silvestre.
Het thema vaderschap is niet nieuw voor Zambra. In zijn vorig boek, de roman Bijna een vader , krijgt de dichter Gonzalo opnieuw een relatie met zijn jeugdliefde die intussen moeder is geworden. En hoewel Gonzalo niet de biologische vader is - die laat nauwelijks iets van zich horen - neemt hij de rol van stiefvader zo goed mogelijk op zich. Daardoor is hij in zekere zin de echte vader. Het is een punt dat Zambra in Vadertaal opnieuw maakt: vader worden mag dan vrij makkelijk zijn, het vaderschap is dat niet.
Vergeven, groeien
Ondanks de inhoudelijke gelijkenis is de aanpak in Vadertaal anders. Het boek is een mengeling van persoonlijke ervaringen, gedichten, bespiegelingen en herinneringen. In schril contrast met memoiresschrijvers die zich álles uit hun jeugd lijken te herinneren, geeft Zambra eerlijk toe dat zijn geheugen hem soms in de steek laat. Dat maakt de tekst dynamisch: als hij niet zeker weet wat er exact is gebeurd, gaat hij te rade bij familie en vrienden. Overigens vindt Zambra die leemtes in het geheugen geen nadeel: “Het geheugen vernietigt en zuivert zichzelf zodat we onszelf opnieuw kunnen uitvinden, opnieuw kunnen beginnen, straffen, vergeven, groeien.”
Het klinkt mooi. Helaas biedt Vadertaal weinig verrassende inzichten of scherpe observaties. Veel passages voelen banaal aan, de humor geforceerd. Zo heeft Zambra het op een bepaald ogenblik over de voorliefde van kinderen, zijn zoon incluis, om met toiletpapier te spelen en koppelt daar deze gedachte aan: “Als ze hun eigen tijdschrift zouden uitgeven, vol korte recensies over slechtzittende luiers en woeste tirades tegen de fopspeen, zouden ze vast ook een paar bladzijden wijden aan toiletpapierspelletjes, zoiets als hun eigen sportkatern.” Het is een van de vele fragmenten die de wenkbrauwen doen fronsen.
Testament
Af en toe is er een scène die je doet stilstaan. Zoals wanneer Zambra's vader in 1990, nadat hij de bank heeft verlaten met een stapeltje biljetten, wordt overvallen. Zambra, toen een veertienjarige slungel, probeerde zijn vader te verdedigen en trapte een van de overvallers 'in de noten'. De dieven wisten te ontsnappen, de politie hield per vergissing zijn vader aan. Eenmaal opgehelderd namen vader en zoon - die gelukkig nog een deel van het geld in zijn zak had zitten - een taxi naar huis. Ze gingen op de achterbank zitten, sloegen hun armen om elkaar heen en begonnen te lachen.
In het laatste hoofdstuk stelt Zambra zich voor dat zijn zoon Vadertaal leest als hij ouder is. De gedachte vervult hem met geluk. Wellicht zal Silvestre, als hij het boek ooit leest, de warme gloed van de vaderlijke liefde voelen. Het is ook een prachtig gebaar: een boek als testament van liefde, zeker in periodes wanneer vader en kind elkaar niet goed liggen. Maar voor de gewone lezer die geen band heeft met Zambra mist Vadertaal de diepgang en wervelende stijl die je verwacht van een van Chili's meest bejubelde schrijvers.
Vertaald door Brigitte Coopmans. Meridiaan, 220 blz., € 23,99 (e-boek € 12,99).
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.