Politicide : de moord op de politiek in de Franse filosofie

Al sinds de Verlichting onderscheidt de Franse filosofie zich van de Angelsaksische door zijn revolutionaire aard als gevolg van de weerstand die de 18de-eeuwse denkers ondervonden vanwege het wereldlijke en kerkelijke gezag. Directe inmenging in het politieke leven en concrete stellingnamen m.b.t. het gebruik van middelen die het doel heiligen, waren en bleven schering en inslag tot ver in de 20ste eeuw. Vooral na de Tweede Wereldoorlog zou dit leiden tot verregaande engagementen enerzijds, waarbij niet werd geaarzeld om daden van terrorisme goed te praten of zelfs aan te bevelen, en van verklaringen anderzijds van pure machteloosheid omdat iedere politieke houding alleen maar zou betekenen dat men een compromis moest aanvaarden.

Twee generaties filosofen, hoe verschillend ook, leden onder dit dogma van zuiverheid en integriteit. De marxistische van 1945 met Sartre en Merleau-Ponty en de Nietzscheaanse van 1960 met Foucault en Deleuze. Ondanks hun uiteenlopende ideeën deelden ze eenzelfde voorliefde voor oorlogszuchtige retoriek, een compromisloze hang naar het absolute en de bereidheid voor het eigen gelijk ook geweld te accepteren. Naast hogervermelde historische oorzaken vermeldt de auteur ook de rechtstreekse en erg belangrijke invloed die uitging van de Russische filosoof Alexandre Kojeve, die aan de Ecole des Hautes Etudes Hegel doceerde aan een keure van studenten onder wie Raymond Aron, Breton, Merleau-Ponty, Lacan, Bataille enz. Pas in 1975 zou met de Kantiaanse generatie onder wie Levy, Glucksmann en Lyotard, het geloof in de democratie als de tot op heden enig werkbare vorm waarin denken überhaupt werd toegestaan, filosofisch aanvaardbaar worden. De politiek is echter nog steeds de kwade genius en de meeste filosofen blijven verrassend eensgezind wanneer het erom gaat ze af te straffen. De auteur spreekt in dit verband misschien al te nadrukkelijk van 'moord op de politiek' of 'politicide'.

In ieder geval lijkt het erop dat vanaf 1980 de vicieuze cirkel eindelijk doorbroken wordt met denkers als Claude Lefort, die naar een vitaler type van politieke filosofie evolueren. Een betoog dat zowel systematisch als historisch het verband onderstreept tussen de eerste drie naoorlogse generaties Franse denkers, een verband dat rechtstreeks terugvoert naar de Verlichting en de Franse Revolutie. [Jan Baes]