De wonderen van de Oriënt

In 1298 werd de Venetiaan Marco Polo, die korte tijd daarvoor was teruggekeerd van een jarenlang verblijf in het Verre Oosten, na een zeeslag krijgsgevangen genomen door de Genuezen. In de gevangenis werden zijn reisherinneringen opgetekend door Rustichello van Pisa, die daarvoor reeds een Arthurroman had geschreven. Dit werk, waarvan de oorspronkelijke Frans-Italiaanse titel Divisament dou monde ('Beschrijving van de wereld') luidde, zou internationale bekendheid krijgen en in Italië verspreid worden onder de naam Il milione (naar verluidt geen verwijzing naar de grote getallen die vele malen in de tekst voorkomen, maar naar de afstamming uit de Emilia van Marco's familie). Bijna twee eeuwen later was het nog een van de lievelingsboeken van Columbus.

De figuur Marco Polo behoeft wel geen verdere introductie, maar de door hem geïnspireerde tekst is nu ook in het Nederlands beschikbaar, hoewel in 1664 en in 1977 (van de hand van Karel Jonckheere) reeds Nederlandse vertalingen verschenen. Anton Haakman baseerde zijn nieuwe vertaling echter op de (in 1975 in Milaan verschenen) standaardeditie van een 14e-eeuwse Toscaanse versie, vermoedelijk de oudste die bewaard is gebleven. De tekst bestaat uit twee totaal verschillende onderdelen. In de eerste achttien hoofdstukjes wordt beknopt verteld hoe de vader en de oom van Marco Polo van 1260 tot 1269 naar het Oosten reisden, waarna zij op een tweede reis richting China Marco (toen nog een tiener) meenamen. Zij verbleven decennialang als ambtenaar en diplomaat aan het hof van de Grote Khan, en kregen in 1292 met veel moeite toestemming om naar Venetië terug te keren. Het tweede gedeelte (96 procent van de tekst) bestaat uit een nogal eentonige, erg onpersoonlijke opsomming van landen, plaatsen en volkeren in het Nabije en Verre Oosten. Prettige lectuur is het niet echt, maar het cultuurhistorische belang van deze 13e-eeuwse reisgids ligt bijzonder hoog.

Tijdens het lezen kan men zich nauwelijks voorstellen dat een aantal van Marco Polo's tijdgenoten diens reisverhaal totaal ongeloofwaardig vonden. Een probleem in dit verband is dat we niet weten op welke plaatsen precies Rustichello de informatie van Marco ten gerieve van de lezer heeft opgesmukt en verlevendigd en wat latere kopiisten aan de tekst hebben veranderd. Bovendien deelt Marco zelf mee dat hij sommige zaken slechts heeft 'van horen zeggen', en dan krijgen de bewoners van een eiland in de Indische Oceaan bv. hondenkoppen met de tanden en de neus van een dog. Achteruitkijkend met onze moderne kennis van Azië blijkt Marco Polo het echter in verbazingwekkend talloze gevallen bij het rechte eind te hebben. Voor mij persoonlijk kan de beroemde Venetiaan in elk geval niet meer stuk, nadat ik gelezen heb hoe trefzeker en correct hij in de 13e eeuw reeds de mythe van de eenhoorn ontmaskert als een brok vervormde informatie rond de neushoorn. Zinnetjes als "het is een heel lelijk beest, en het is niet zo, zoals ze bij ons zeggen, dat hij zich laat vangen door een maagd", klinken mij uit de mond van een middeleeuwer als muziek in de oren.

De moderne lezer van Polo's bevindingen kan zeker zijn voordeel doen met het korte maar boeiende nawoord van de vertaler en met de voetnoten, waarop niet bezuinigd werd. Komisch is wel dat op de cover van deze vertaling de Chinese muur wordt afgebeeld: dát is nu net een van de weinige dingen over China die door Marco niet vermeld worden. [Eric De Bruyn]