De gouden sleutel : een biografie van de Jiddische taal

Dit is het 9e deel van de 'Jiddische Bibliotheek', die aan het uitgroeien is tot een imponerende reeks. De schrijfster, een Amerikaanse freelance journaliste, die opgroeide in de Bronx waar het Jiddisch nog op elke straathoek te horen was, voert de lezer mee door de geschiedenis van een taal, die meer was dan een taal, een taal van een volk zonder land, de lijm die hen bijeenhield, "de gouden sleutel", die de joden verbond met hun heroïsche verleden en hun religieuze leven, hun spiritueel universum. Dit is een nog nooit eerder verteld verhaal. Weinstein keert in de geschiedenis terug tot de oorsprong van het Jiddisch, een amalgaam van Hebreeuws en Europese talen, vooral het Duits. De eerste geschreven Jiddische zin dateert uit 1272. De auteur roept het patriarchale bestaan op in de typische Midden-Europese sjtetls, waar vooral de charismatische chassidische joden het jiddisch tot hoge bloei brachten. Ze verwijlt bij de grote rebbes en schrijvers uit die tijd, schetst de rol die het bundisme en het zionisme speelden, beschrijft hoe het Jiddisch in de Amerikaanse smeltkroes zo goed als ten onder ging en hoe Stalin met de cultuur wilde afrekenen, ofschoon het Jiddisch precies in de Sovjet-Unie voor het eerst als een officiële taal erkend werd. De helft van alle Jiddisch sprekenden kwam om in de holocaust. In het nieuwe Israël leidde de strijd om de herschepping van het Hebreeuws tot het verwerpen van het Jiddisch. Thans leeft het Jiddisch alleen nog in ultra-orthodoxe kringen, kleine kernen in de Verenigde Staten, Israël en in een stad als Antwerpen. Daaruit en uit het revival van de klezmer-muziek put schrijfster nog enige hoop. Al is de mythische taal zo goed als dood, ze heeft haar laatste woord nog niet gesproken. De gouden sleutel is een enthousiast geschreven, heel informatief en toegankelijk boek over "het geluid van joods leven". Het bevat een schat aan informatie en verdient een ruime verspreiding. Er zijn een 25-tal zwart-witfoto's en er is een lijstje van informatieve websites. [Jos Van Damme]