Handelaar in oorlog

Toen Dirk Draulans in 2000 een eerste reportage over Jean-Pierre Bemba publiceerde in de 'Knack', maakte dat heel wat ophef. Bemba was tot dan toe een onbekende en verdachte figuur, en Draulans schetste een redelijk positief beeld van de MLC-leider en huidige vice-president van Congo. Hij prees Bemba's intelligentie en goede plannen, zijn sobere levensstijl, zijn gedisciplineerde troepen en de rust die heerste in noordelijk Congo. Draulans stipte enkele minpunten aan, die later ernstige gebreken bleken te zijn, zodat het portret van Bemba in dit boek van meet af aan ambiguer is dan in zijn eerste reportage. Tussen 1999 en 2003 bezoekt hij Bemba een aantal keren, en telkens wordt hij met open armen ontvangen -- een openheid die uitzonderlijk is voor een Congolese rebellieleider, maar die de journalist onvermijdelijk tot een betrokken partij maakt (uit dit boek blijkt bv. dat die eerste reportage voor Bemba een aantal deuren naar de Belgische diplomatie geopend heeft).

Tot een duidelijk besluit over de identiteit van Bemba kan Draulans niet komen, omdat hij nooit rechtstreeks getuige is van de oorlogshandelingen en economische activiteiten van het MLC. Hij kan dus niet met volle zekerheid vaststellen of Bemba nu gewoon een pion van Uganda is, of zijn troepen zich beestachtig gedragen, of zijn economisch beleid pure plundering van de Congolese bodemschatten inhoudt, net zoals hij de verhalen over kannibalisme, massale verkrachtingen en de 'Effacers' in Ituri niet kan controleren. Maar hij vindt wel allerlei indicaties zoals de grote aanwezigheid van Ugandese militairen en verdachte handelaars, i.c. de sinistere kolonel Burundi, het opduiken van de omstreden wapenhandelaar Victor Bout, de vele Mobutisten in Bemba's gevolg, Bemba's oorlogseconomie met de exploitatie van diamant, coltan en hout. Bemba blijkt maar weinig van zijn beloftes voor economisch herstel en sociale hulp waar te maken in de provincies die hij veroverd heeft. Hij is wel zeer kundig in het aanpassen van zijn politiek vertoog naar omstandigheden -- in het geval van Draulans betekent dat het inlassen van beloftes tot duurzaam beheer van het Congolese woud. Draulans houdt het erop dat Bemba goede intenties, inzichten en kwaliteiten heeft (meer dan Kabila of de RDC, suggereert hij), maar dat de omstandigheden van de Congolese burgeroorlog hem gedwongen hebben tot oneerbare praktijken.

De interessantste passages in dit boek zijn die waar Draulans de plaatselijke omstandigheden beschrijft. Dat levert o.m. een opmerkelijke verdediging op van de 'echte' Mayi-Mayi als strijders tegen buitenlandse, meedogenloze commerçanten, een aanklacht tegen de leegroof van het Congolese woud, en een goede analyse van hoe in se kleine rebellies toch grote successen weten te boeken door zich te enten op de lokale omstandigheden. [Chris Bulcaen]