Onbeminde gelovigen : waarom we religieus blijven
Guido Vanheeswijck
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Pelckmans, 2004 |
MAGAZIJN : NON-FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : 906.1 VANH |
31/12/2004
Religie en de dood richt zich tot een breder publiek dat geïnteresseerd is in de historische evolutie van de materie zonder een doorgedreven onderzoek te verwachten. Eeuwenlang heeft het christendom in onze samenleving het perspectief bepaald waarmee de mens afscheid nam van zijn aardse leven. Aan deze visie op sterven en dood werd steeds de idee van een hiernamaals gekoppeld; de eindigheid van het leven is blijkbaar moeilijk te aanvaarden zonder het troostende vooruitzicht op een eeuwig bestaan. Maar volgens de samenstellers kantelde dit in de verlichte 18e eeuw. Schopenhauer acht de idee van een persoonlijke God, een onsterfelijke ziel en een individueel voortbestaan niet alleen achterhaald, maar zelfs verwerpelijk. Een tweede, wellicht even ingrijpende ommekeer vond plaats in onze (post)moderne, geïndividualiseerde samenleving. De dood wordt buitenshuis gehouden in ziekenhuis en mortuarium, een overlijden verneemt men niet meer in het dorp maar via de krant. Rouw toont men niet meer via het dragen van zwarte kledij, maar men wordt psychologisch begeleid in het stervens- en rouwproces.
De vijf bijdragen werden geschreven door verschillende auteurs en gaan terug op lezingen die in 2003 in Antwerpen werden gehouden. Ze belichten telkens een bepalende periode in de geschiedenis en schetsen samen een goed beeld van de enorme evolutie in de visie op dood en hiernamaals. Anders dan in het vorige boek beperken de auteurs zich tot onze westerse cultuur. Zij werken ook minder in de breedte en boren minder bronnen aan, maar ze staan langer stil bij de belangrijkste strekkingen en trachten de betekenis van overheersende voorstellingen diepgaand te beschrijven.
In het eerste hoofdstuk staan de Griekse opvattingen over dood, ziel en hiernamaals centraal. Griekse mythen, filosofie, theater of poëzie leveren heel wat denkbeelden die in latere tijden, al of niet gewijzigd terugkomen, zoals de terugkeer uit de dood of de voorstellingen van de onderwereld. In de Middeleeuwen wordt de aandacht voor de onsterfelijke ziel doorgetrokken. Men baseerde zich o.m. op visioenen en verhalen van mensen die de grenzen van de dood hadden overschreden en terugkeerden. De Ierse ridder Tondalus kwam drie dagen na zijn schijndood weer tot leven en vertelde over het bezoek van zijn ziel aan het hiernamaals. Achtereenvolgens zag hij de kwellingen van verdoemde zielen in de hel en de gelukzaligheid en wonderen in het paradijs. Het had hem zo aangegrepen dat hij zijn zondige leven ruilde voor dat van een modelchristen. Dergelijke stichtende verhalen en de angst voor ongekende martelingen domineerden het middeleeuwse geloof. Ze dienden slechts één zaak: het streven naar een deugdzaam en godsvruchtig leven. De dood werd niet beschouwd als het einde van het leven en wie zijn leven offerde voor een hoger doel, mocht rekenen op het eeuwige geluk. In de 18e eeuw verdwijnt de vertrouwdheid met de dood en ontstaat een doodstaboe, zo leert Paul Pelckmans uit het boek L' homme devant la mort van Philippe Ariès. Dat boek geldt overigens ook voor de andere auteurs als een standaardwerk. Het doodstaboe wordt nog versterkt door het decreet van Jozef II dat een verbod uitvaardigde op graven in kerken en stedelijke kernen. Het vierde hoofdstuk is gewijd aan de 19e-eeuwse grafmonumenten op Brusselse begraafplaatsen. Ze leren ons dat geloofsovertuiging en ideologie vaak tot uiting komen in de monumenten en dat een groeiend individualisme, ijdelheid maar ook sociale strijd hun sporen nalaten. In het interessante laatste hoofdstuk beschrijft een nog jonge assistent-historicus de belangwekkende verschuivingen in de tweede helft van de vorige eeuw. Jongeren staan niet stil bij de dood, ouderen aanvaarden haar niet. Ook het vooruitzicht op een eeuwig, gelukzalig leven heeft flink aan geloofwaardigheid ingeboet. Een studie van bidprentjes leert ons veel over de intieme, gepersonaliseerde dood, een afscheid dat met zorg wordt bekleed, maar ook beangstigt. De intieme dood wordt vaak een afwezige dood, waarbij arts, hulpverlener en begrafenisondernemer het gebeuren professioneel behandelen en de priester naar de achtergrond dringen.
Dit boek weet zijn cultuurhistorische studie af te ronden met een leerrijke bespreking van de actuele ideeën en beleving van sterven, dood en hiernamaals. Het heeft meer het karakter van een studie, het uitgebreide notenapparaat maakt dat duidelijk. Toch volstaat een gezonde interesse en de verschillende invalshoeken -- verhalen, studie van monumenten of bespreking van rituelen -- verlevendigen het boek. Het werk werd ook uitstekend geredigeerd tot een samenhangend, zinvol geheel. [Dirk Magerman]
Mr. dr. D.P. Engberts
De vijf historische opstellen in deze bundel gaan alle over de dood en daarmee samenhangende voorstellingen en gebruiken. Over wat de oude Grieken onder de ziel verstonden en hoe zij zich het hiernamaals voorstelden, over de verhalen die in de Middeleeuwen de ronde deden over hoe het toeging in hel, hemel en vagevuur, over het 'ideale sterfbed' in de zeventiende en achttiende eeuw, over negentiende-eeuwse monumenten op Brusselse begraafplaatsen en over verschuivingen in tekst, opmaak en boodschap van bidprentjes. De opstellen hebben niet veel samenhang. Daaraan kan ook de geleerde inleiding van de redacteuren weinig veranderen; de inleiding is als het ware het zesde opstel van de bundel. Overigens zijn alle bijdragen informatief, leesbaar en goed gedocumenteerd. Dat maakt het gemis aan thematische samenhang en redactionele afstemming voor een deel weer goed. Kortom, het is een heel aardig boek voor de historisch belangstellende die behalve het specifieke onderwerp van gedachten over en gebruiken rond de dood ook is geïnteresseerd in de Europese mentaliteitsgeschiedenis. Een boek met kwaliteit voor een niet zo grote doelgroep.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.