Portretten van moed : leiderschap in de politiek

Heden ten dage is de uitdaging van politieke moed sterker dan ooit. Want ons dagelijks leven is zo doordrongen geraakt van de ongekende macht van de massacommunicatie dat iedere impopulaire of onorthodoxe koers een golf van protest oplevert [...] We zullen in de toekomst compromissen moeten sluiten, uiteraard. Maar dat moeten compromissen van kwesties zijn, niet van principes. We kunnen onze politieke standpunten opofferen, maar onszelf niet [...] Compromissen sluiten hoeft geen lafheid te zijn. Het zijn juist vaak de compromissensluiters en verzoeners die de zwaarste beproevingen van politieke moed moeten doorstaan als ze zich teweer stellen tegen de extremistische meningen van hun kieskringen." Die hoogst actuele woorden werden in 1955 neergeschreven door de Amerikaanse president John F. Kennedy (1917-1963).

In oktober 1954 werd John F. Kennedy -- op dat ogenblik senator voor de staat Massachusetts -- geopereerd aan de rug. Tijdens zijn zes maanden durende herstelperiode deed hij opzoekingen naar het leven van acht Amerikaanse senatoren uit de 19e en 20e eeuw die de moed hadden hun eigen overtuiging te blijven volgen, ongeacht de politieke en persoonlijke gevolgen ervan. John Quincy Adams steunde in 1807 tegen zijn eigen achterban in het Amerikaanse handelsembargo van Jefferson tegen de Britten, wat tot een breuk met zijn Federalistische partij leidde; de Republikein Edmund Ross weigerde in 1868 te stemmen voor de afzetting van president Andrew Johnson waardoor hij zijn politieke carrière ruïneerde; Robert A. Taft veroordeelde (via een ex post-wetgeving) de wijze waarop de Duitse en Japanse oorlogsmisdadigers werden berecht tijdens de Neurenbergprocessen, wat hem een haast zekere Republikeinse nominatie voor het presidentschap kostte... Het zijn drie voorbeelden van integere politici, zoals Kennedy zelf ook wilde zijn. Kennedy beschreef de in totaal acht levensverhalen in de schitterende publicatie Profiles in courage, die in 1957 met de prestigieuze Pulitzer Price werd bekroond en de mythe JFK verder vorm gaf. Zijn elitaire miljonairsachtergrond bezorgden hem als vanzelf een aura van geld, macht en culturele verfijning. Dat hij nu ook blijk gaf van zo'n intellectuele capaciteiten, maakte hem haast incontournable voor het presidentschap. Dat het boek net nu in Nederlandse vertaling wordt gepubliceerd, heeft niet alleen te maken met de Amerikaanse presidentsverkiezingen en de twijfels rond het leiderschap van Bush, maar vooral met de gespannen politieke situatie in Nederland, waar heftig wordt gediscussieerd over de zwakheden van de democratie en de ware aard van goed leiderschap. In ons land loopt het allemaal zo'n vaart niet, maar toch heeft dit boek ook voor ons een verbluffende actualiteitswaarde. In een grandioos inleidend essay van twintig bladzijden gaat Kennedy op hoogst intelligente wijze in op allerlei gevoelige politieke items zoals de grenzen van de democratie, idealisme en pragmatisme in de politiek, de noodzaak aan eervolle compromissen om het politieke systeem draaiende te houden, de populistische hang van vele politici onder electorale druk, de relatie van politici met de eigen partij, het middenveld en de drukkingsgroepen, de druk van de media... Absoluut stokpaardje van Kennedy is de moeilijke verhouding tussen de regionale en nationale belangen: in een federalistisch land als de Verenigde Staten steunen de senatoren op de kiezers van hun eigen deelstaat, maar eens in de senaat verkozen, worden ze geacht het nationaal belang te behartigen. Dat leidt tot vaak dramatische dilemma's en spanningen. Leiders die de regionale druk weten te weerstaan, zijn voor Kennedy de ware dapperen: "Het vereist weliswaar moed om tegen je president te strijden, tegen je partij of het overweldigende gevoelen van een land; maar dat staat allemaal niet in verhouding, vind ik, tot de moed die van de senator wordt gevraagd om de woedende macht te tarten van de achterban die zijn toekomst in handen heeft". [Gunter Bousset]