Niemandsbruid

Louis Ferron is tamelijk onverwacht overleden op 26 augustus 2005. Zijn hele proza-oeuvre, dat in 1974 aanving met Gekkenschemer, wordt beheerst door het zoeken naar mogelijke antwoorden op de vraag hoe idealisme kan ontaarden in de meest abjecte vormen van decadentie en perversie. De titel van zijn debuutroman bevat het woord dat de personages en landschappen in zijn hele verdere oeuvre kenmerkt: schemer.

In zijn laatste roman, een fictionele biografie van Adele Schopenhauer (1797-1849, zus van Arthur), wordt in het aan Rüdiger Safranski ontleende motto beklemtoond dat Adele zeer vaardig was in het knippen van silhouetten. Schaduw en schemer hebben ook haar leven bepaald.

Zij is in Niemandsbruid de ikvertelster die in haar laatste levensjaar aan haar gastvrouw en vriendin Sybille Mertens haar leven vertelt. Dat leven heeft ze geleid in de schaduw van haar moeder, de uit Danzig afkomstige Johanna Trosinier, die naam maakte als schrijfster. Na de dood van haar man -- Ferron laat hem zelfmoord plegen door in Hamburg in de Fleet te springen -- verhuisde ze naar Weimar, om daar in het begin van de 19e eeuw salon te houden en een trefpunt te worden voor maatschappelijke en culturele coryfeeën zoals de oude Klopstock, baron de Staël en andere aristocraten. Adele groeit ook op in de schaduw van haar negen jaar oudere broer Arthur, in wiens armen ze een toevlucht zoekt na een doodgelopen liefdesaffaire met een gewonde Pruisische officier die ze in het door de Fransen bezette Weimar in het huis van haar moeder had binnengesmokkeld. Arthur ontmaagdt haar, ze wordt zwanger en laat in een door Ferron hallucinant beschreven scène een abortus plegen. Hij wordt uitgevoerd in het cachot onder het raadhuis door de geheimraad. Die geheimraad is niemand anders dan Goethe, met wiens schoondochter Ottillie Adele Schopenhauer zeer innig bevriend bleef tot op haar sterfbed. Ferron schuwt het dubieuze en de dubbelzinnigheid nooit. Hij laat de lezer in het ongewisse doordat de ikvertelster zelf zich afvraagt of het optreden van de geheimraad als engeltjesmaker geen verzinsel is.

Zoals vele van de personages in zijn vorige romans droomt ook Adele Schopenhauer haar leven en leeft ze haar dromen. En zoals het geval is met al zijn hoofdpersonen beschrijft Ferron de mislukking van haar leven en haar ondergang op een compositorisch, stilistisch en psychologisch overtuigende wijze. Indertijd heeft Doeschka Meijsing met stelligheid beweerd dat Ferron nooit een boek vanuit het standpunt van een vrouw zou kunnen schrijven. In Niemandsbruid wordt het bewijs van het tegendeel geleverd.

In Ferrons laatste boek treffen we thema's en motieven aan die geregeld aan de orde kwamen in zijn vorige romans, zowel in de zgn. Teutoonse trilogie (Gekkenschemer, Het stierenoffer, De keisnijder van Fichtenwald) uit de jaren '70, als in zijn meer autobiografische Haarlemse romans uit de jaren '80 en '90. In het met de AKO-prijs bekroonde Karelische nachten staat de Vatersuche centraal, maar is ook de romantische fascinatie voor het kwade en het lelijke aanwezig en de worsteling van personages met hun seksuele geaardheid en hun onmacht om tot een harmonieuze seksuele verhouding te komen. Adele Schopenhauer probeert het beeld van haar vader scherp te stellen, die stierf toen ze acht was, en ze suggereert dat Goethe in haar dromen de vader was zoals zij de bruid in zijn dromen.

Ferrons Duitse vader had een kinderloze vrouw. Tijdens de Tweede Wereldoorlog verwekte hij een kind bij een Nederlandse, dat hij -- voor zijn dood in 1945 -- als adoptiefkind aan zijn Duitse vrouw voorstelde zonder erbij te vermelden dat hij er zelf de vader van was. De figuur van zijn vader, die pas in het laatste oorlogsjaar onder de wapens werd geroepen en omgekomen is onder een instortende muur, heeft Ferron vaak uitvergroot tot een SS-officier die aan het Oostfront gesneuveld is. Tot zijn zevende heeft hij bij zijn pleegmoeder in Duitsland gewoond als Karl-Heinz Beckering, dan is hij door zijn Nederlandse moeder naar Haarlem gebracht en Aloysius -- Louis -- Ferron geworden.

De fascinatie voor de Duitse cultuur en voor het fenomeen van het ontstaan van het fascisme, het doorgronden van de verknipte mentaliteit van mensen voor wie de drang naar zelfhandhaving omslaat in een drang naar zelfvernietiging, de geneigdheid van de mens tot het slechte: Ferron heeft er 19 romans mee gevuld, boordevol gruwelijke visioenen, waanzin, fatum, angsten en verschrikkingen. Schrijven betekende voor hem schuren in de wonde, heeft hij ergens in een interview gezegd. En dat is hem gelukt, met een zo confronterend effect dat het met weerhaken in het geheugen van de lezer blijft hangen. [Joris Gerits]