Waarom Europa de 21e eeuw zal domineren

Op haar eigen trage en chaotische manier heeft de EU de omvang van haar markt en haar diplomatie ingezet om een ander soort macht te ontwikkelen, het soort dat ik 'transformerende macht' noem. Deze macht, in detail beschreven in de elf hoofdstukken van dit boek, is de belangrijkste ontwikkeling in internationale betrekkingen sinds het ontstaan van de natiestaat [...] Ik hoop met dit boek te laten zien dat Europese integratie in de 21e eeuw een even overtuigend antwoord op de globalisering kan zijn als het in de 20e eeuw was op het probleem van de oorlog".



Vorig jaar publiceerde de jonge Brit Mark Leonard -- net voor de negatieve referenda in Frankrijk en Engeland -- het spraakmakende Why Europe will run the 21st century, dat intussen in 13 talen werd vertaald. Zowat overal -- en niet het minst in de Verenigde Staten -- leidde het boek tot verwoede debatten. Het kan nu al als een ijkpunt in de stroom Europapublicaties worden beschouwd.

Leonard toont eerst overtuigend aan dat de Amerikaanse macht en invloed wereldwijd tanende is: "De paradox is dat hoe meer dit januskoppige wereldrijk met zijn kracht te koop loopt, hoe minder het in staat is zijn doelen op het wereldtoneel te bereiken". Reden is dat de VS op een voorbijgestreefde wijze omgaan met het concept 'macht' (hard power). De macht van Europa is een transformerende macht, waarbij op haast tersluikse wijze aangrenzende landen en gebieden binnen de Europese invloedssfeer worden gezogen. Europa functioneert als een soort onzichtbare hand, niet boven, maar via de nationale politieke structuren. "De Verenigde Staten mogen in Afghanistan dan wel een regime hebben veranderd, Europa verandert de complete Poolse samenleving, van economisch beleid en eigendomsrecht tot de behandeling van minderheden en wat er op de eettafels van het volk wordt geserveerd". Een uiterst beperkt aantal Europese beleidsfiguren slaagt erin een op compromissen gesteund wettenkader op te bouwen dat haast geruisloos in de nationale wetgeving van de lidstaten wordt geïntegreerd. Het verleidelijke Europese model trekt tientallen kandidaat-lidstaten aan, die allerlei diepgaande sociale, economische en politieke hervormingen moeten doorvoeren alvorens tot de Unie te mogen toetreden. Op die wijze worden al die landen op vreedzame wijze gedemocratiseerd en welvarender gemaakt. Daarom is Leonard ook een absolute voorstander van de mogelijkheid tot verdere uitbreiding van de Unie: wie wil, mag meedoen als aan de hoge standaardcriteria wordt voldaan. De auteur overstijgt de traditionele tweedeling tussen Europa als louter vrijhandelszone en Europa als politieke federatie. Er is een geïntegreerd Europa in de maak, maar dat zal er niet uitzien als een natiestaat, maar als een netwerk waarbij de macht op een horizontale wijze wordt gedeeld, dus geen piramide met een regering aan de top. De optimistische Leonard voorspelt dat het Europese model zich stilaan over de wereld zal verspreiden. In Zuid-Amerika is er het samenwerkingsverband Mercosur, in Afrika de Afrikaanse Unie en ook China en India zullen naar een soortgelijk model evolueren. Leonard houdt ook een overtuigend pleidooi voor het sociaal-economische Stockholmmodel van de Scandinavische landen, die erin slagen hun economie te hervormen binnen een geglobaliseerde context zonder dat de hoge standaard van sociale voorzieningen wordt opgeofferd.

Waarom Europa de 21e eeuw zal domineren is een essay van duizelingwekkend niveau: kort en krachtig; vlot, beeldrijk, haast literair geschreven; draaiend rond een aantal afgelijnde stellingen, die op basis van een overvloed aan feitelijke informatie, sterke argumentatiekracht en groot historisch inzicht worden hard gemaakt; gesteund op goed gekozen citaten van politieke denkers, filosofen en historici; visionair en gewaagd, maar steeds binnen de perken van het intellectueel aanvaardbare; tot reflectie en verdieping aanzettend. [Gunter Bousset]