Godsdienstpsychologie in cultuurhistorisch perspectief

Het concept 'godsdienstpsychologie' is niet eenduidig te benoemen. Zo kan je jezelf afvragen wat godsdienst nu juist is, en kan je ook stellen dat dé psychologie niet bestaat. Godsdienstpsychologie is met andere woorden niet zomaar die discipline die de psychologie toepast op religie, en dat is ook het uitgangspunt van de auteurs, die ervoor kiezen om de godsdienstpsychologie te benaderen vanuit culthuurhistorisch perspectief. Daarbij wordt de godsdienstpsychologie bekeken vanaf haar ontstaan ergens in de 19e eeuw en de wijzigingen die ze onderging naarmate de wereld verder seculariseerde en naarmate de psychologie evolueerde. Deze aanpak levert een bijzonder erudiet boek op dat desondanks erg vlot leest. Door de aard van het behandelde onderwerp krijgen we eigenlijk twee boeken: één over de geschiedenis van de controlerende functie van religie en één over het verdwijnen van die functie. Verder biedt het boek ook een geschiedenis van de psychologie en haar belangrijkste vertegenwoordigers. Bijzondere aandacht gaat daarbij uit naar de psychoanalyse. De auteurs wijzen erop dat deze een antireligieuze uitstraling heeft, maar terzelfdertijd flirt met religie. We denken daarbij aan de geschriften die Freud schreef over religie, de vanzelfsprekende verbondenheid van Jung met religie en de interesse van de latere Lacan voor mystiek.

Met de opkomst van de psychoanalyse in de 20e eeuw en de daarmee gepaard gaande nieuwe visie op het subject verandert ook die godsdienstpsychologie die met de psychoanalyse omgaat. Met de decentrering van het subject in zowel psychoanalyse als de filosofie stellen de auteurs een nieuwe opdracht voor de godsdienstpsychologie: "proberen te vatten wat een religieus subject is wanneer dat subject geen consistentie meer bezit. Alleen een godsdienstpsychologie waarin empirie en psychoanalyse elkaar vinden, zal aan die taak kunnen voldoen." Een erg interessante studie over een niet vanzelfsprekend onderwerp. [Jan De Wit]