De pijn

De pijn is de titel van het eerste en langste verhaal van deze bundel jeugdteksten van Marguerite Duras (1914-1996), waarin ook nog vijf andere teksten opgenomen zijn, die allemaal de traumatische ervaring van de Tweede Wereldoorlog beschrijven. Het autobiografische verhaal wordt verteld vanuit het standpunt van Duras zelf, die op het einde van de oorlog met een niet te houden angst en onzekerheid wacht op de terugkomst van haar man, Robert Antelme, die in 1944 werd opgepakt en weggevoerd. Antelme is zelf ook schrijver, en werd vooral bekend met L'espèce humaine (1947, vert. De menselijke soort, De Leeswolf 2001, p. 510) ? vaak in één adem genoemd met Primo Levi's Is dit een mens? ?, waarin hij zijn kampervaringen beschrijft. Al in De pijn zegt Duras dat haar man geen specifiek volk of ras beschuldigde, maar de mens op zich. In dagboekvorm wordt de lezer een directe kijk gegund op de chaotische gevoelens, die op een zeer indringende manier beschreven worden. Hoewel Marguerite niet opgepakt wordt, verkeert ze toch in een toestand van volledige onvrijheid: "buiten dat wachten besta je niet meer" of iets verder, wanneer ze schrijft: "Mijn identiteit heeft zich verplaatst. Ik ben alleen maar degene die bang is wanneer ze wakker wordt. Zij die in zijn plaats, voor hem, wil." De blik op de oorlog wordt zo op een dubbele manier verruimd: niet alleen door het standpunt in te nemen van zij die wacht, maar ook door aan te tonen dat de oorlog niet stopte bij de bevrijding in '45. Antelmes moeizame proces van reïntegratie in de maatschappij, zijn hereniging met de familie en het mentale en fysieke verwerken zorgen ervoor dat de realiteit van de oorlog harder dan ooit aanvoelt. "De pijn heeft zich vastgezet in de hoop. [...] Ik zal mijn hele leven blijven huilen."

Ook de andere teksten gaan over de oorlog en het verzet, en zijn kort ingeleid door de auteur zelf, die er telkens het statuut van aangeeft: dagboekfragment, verhalen die al dan niet volledig berusten op de waarheid, of volledig verzonnen ("het is literatuur"). De combinatie van de ontwortelende ervaringen die vervolgens verwoord worden in een literair werk geeft de lezer een ontheemd gevoel, aangezien het niet evident is een gepaste houding hiertegenover in te nemen. Naast het eerste verhaal blijft ook het op ware feiten berustende 'Albert uit Les Capitales' op het netvlies gebrand. In dit verhaal beschrijft Duras op een harde en visuele manier de ondervraging en marteling van een verklikker.

Duras was actief op vele artistieke fronten, van het romaneske genre tot theater en film. Eeuwige roem verwierf ze o.a. met haar succesroman De minnaar (De Leeswolf 2008, p. 11) en met de verfilming van Hiroshima mon amour (uit 1959 van Alain Resnais) kreeg ze een plaats in de filmannalen. In 1984 sleepte ze de Prix Goncourt in de wacht. [Francis Mus]