De heksen

Zo'n 25 jaar geleden verscheen Roald Dahls The witches voor het eerst in het Nederlands in een vertaling van Huberte Vriesendorp. Ondertussen is het boek al aan zijn 46e druk toe.
De jonge ik-verteller woont sinds het dodelijk auto-ongeval van zijn ouders bij zijn Noorse grootmoeder. "Noorwegen," zo lezen we, "de plaats waar de eerste heksen vandaan kwamen". Zij leert hem alles over hedendaagse heksen, die er uitzien als doodgewone vrouwen maar kwade streken uithalen met kinderen. Heksen willen die kleine, stinkende en vervelende wezens nl. zonder mededogen uit de weg ruimen. Van grootmoeder, een "gepensioneerd heksuoloog", leert de jongen hoe je heksen kan herkennen. Wanneer grootmoeder en kleinzoon naar Engeland verhuizen begint de ellende. De Engelse heksen zijn de gemeenste van de wereld, en dat ondervinden oma en kleinzoon aan den lijve in een hotel waar de vermomde heksen hun jaarvergadering houden onder de leiding van de Opperheks Over De Gehele Wereld. Die "demonen in mensengedaante" hebben het plan alle kinderen uit te roeien door ze met een geheimzinnig drankje tot muizen om te toveren en dan te vernietigen. De ik-figuur is een van de eerste kinderen die muis worden, maar samen met zijn grootmoeder slaagt hij erin om de heksen een koekje van eigen deeg te geven. Zo worden de heksen muizen, een heerlijk hapje voor de katten die oma en kleinzoon op hen loslaten. Ten slotte gaan de twee in het vroegere bergkasteel van de Opperheks in Noorwegen wonen, waar ze zich erop voorbereiden om de wereld af te reizen en overal de heksen uit te roeien.
De ik-figuur en de grootmoeder vormen een hilarisch en onverwoestbaar stel. Ze tonen de lezer hoe de afstand tussen kinderen en bejaarden gemakkelijk te overbruggen is door vindingrijkheid, fantasie, zin voor avontuur en genegenheid. Hoezeer de heksen kinderen ook haten, toch maken ze de lezer niet bang. Onoverwinnelijk zijn ze immers niet. Het kromme taaltje van de Opperheks ("Armzalike heksen! Luie, lamlendike heksen! Slappe, klungelike heksen! Jullie zain een zootje miezerike, lapzwanzerike wurrrmen!", nodigt vast uit tot geanimeerd voorlezen.
Dahl vertelt zijn verhaal vlot en zorgt telkens weer voor verrassende wendingen, tot op de allerlaatste pagina's. Hij maakt zijn "fantabuleus" relaas van het gevecht met het heksengebroed ook extra aanschouwelijk met treffend gekozen vergelijkingen als "De Opperheks zwiepte rond alsof iemand met een vleespen in haar bil had geprikt." Daaruit mag ook blijken dat de vertaalster hier uitstekend werk geleverd heeft: ze laat de dialogen levensecht klinken en in de vertellende passages kan de lezer zien, ruiken en horen wat er zoal gebeurt. Met haar "lubbersnaak", "krabbenknijper", "grobbelkwark", "katspringer" en "knorvogel" heeft ze fantastische tegenhangers gevonden voor Dahls fictieve dieren. Dahls verhaal wordt overtuigend ondersteund en bijgekleurd door de originele zwart-wittekeningen van Quentin Blake. De leuke details op de tekeningen nodigen uit tot onderzoekend bekijken.
De heksen is nog steeds een leuk griezelverhaal, waarin de blijheid en de overtuiging overwegen dat je samen het kwaad de baas kan. Dahl schrijft sprankelend, suggestief en erg fantasievol. In het voorwoord lezen we nog dat tien procent van de auteursopbrengst van het boek bestemd is voor de Roald Dahl-liefdadigheidsinstellingen, die werken op het gebied van kindergeneeskunde en zich ook inspannen voor praktische hulp aan kinderen en jonge mensen met hersen-, bloed- en leesvaardigheidsproblemen. [Herman De Graef]