De wetten van mijn lichaam

Een 22-jarige studente natuurwetenschappen woont in Al-Qatif, een stad aan de Perzische golf, die ligt in een streek waar de Sjii­tische minderheid van het land gehuisvest is. Zij wordt verleid tot een lesbische relatie door Dai, een collega in het Sjiitische cultuurcentrum Hoeseiniya, waar ze allebei vrijwilligerswerk doen ten bate van jonge meisjes. Aanvankelijk is de hoofdfiguur vervuld van schaamte en diepe angst; alles moet strikt geheimgehouden worden, want de maatschappelijke en familiale moraal is zeer streng en paternalistisch. Het internet biedt mogelijkheden tot intellectuele en morele grensverlegging: op contactfora en in chatrooms maakt de ik-figuur kennis met vrouwen, mannen en virtuele personen van verschillende (denkbeeldige) geloofsovertuigingen. Op die manier kan ze afstand nemen van haar eigen overtuigingen en van die van haar omgeving. Ze experimenteert met fictionele identiteiten, terwijl ze tegenover de buitenwereld, onder het waakzame oog van haar moeder, haar imago in stand probeert te houden. Haar dubbelleven, dat steeds opnieuw leidt tot conflicten met zichzelf of met anderen, wordt nog bemoeilijkt door epileptische aanvallen die in de loop van de beschreven levensperiode verergeren en haar nog verder destabiliseren.
De schrijfster publiceerde deze roman onder een pseudoniem. 'Siba' betekent in het Arabisch 'jonge leeftijd'. 'Hirz', waarvan de familienaam afgeleid is, betekent 'toevluchtsoord' en 'opbergplaats voor waardevolle dingen'; 'al-Harez' is dan diegene die toevlucht zoekt en krijgt. De originele versie van het boek verscheen onder de titel Al-Acharoen ('De anderen') in Beiroet ? in Saoedi-Arabië kon het niet worden gedrukt. De Arabische titel legt de klemtoon op de impact van de omgeving, terwijl de Nederlandse titel verwijst naar het lichaam, de angst, het seksuele verlangen en ook de beperkingen door de ziekte van het hoofdpersonage. De censuur en de ideologische onderdrukking in het land van de ik-figuur worden in de roman zeer discreet gethematiseerd, onder meer door te vermelden dat het tijdschrift waarvoor de ik-figuur artikels schrijft, alleen van hand tot hand verspreid kan worden. Ook de zware religieuze conflicten tussen sjiieten en wahabieten die in 1979 ? na de Iraanse revolutie ? in de stad Al-Qatif culmineerden en door de regering met bruut geweld werden neergeslagen, worden slechts terloops vermeld: als vage herinneringen (wellicht via verhalen van anderen?) aan catastrofale gebeurtenissen die de ik-figuur nooit ten volle kon begrijpen. Over de onderdrukking van vrouwen heeft de ik-figuur het daarentegen vrij direct en steeds opnieuw. De hele roman getuigt van een wanhopig verzet tegen de opsluiting van vrouwen door een conservatieve paternalistische maatschappij. De ik-figuur en haar vrouwelijke partners proberen het totale verbod op contacten met mannen te compenseren door seksuele relaties aan te knopen met vrouwen. De ik-figuur constateert dat ze zichzelf niet herkent op de websites voor homo- of biseksuelen. In het laatste hoofdstuk van de roman wordt beschreven hoe zij in een hotel in Beiroet met een man vrijt, met wie ze via het internet kennis heeft gemaakt. Vele Saoedi's vluchten af en toe voor enkele dagen naar Egypte of Libanon om er ? al dan niet ongesluierd ? dingen te doen die in hun vaderland verboden zijn. De ik-figuur zou graag kinderen willen met deze man; uit vele passages van de roman blijkt dat zij moederlijke tederheid en de neiging tot zelfopoffering voor de eigen kinderen koestert als het hoogste ideaal.
Deze roman opent een vrij onbekende, gesloten maatschappij voor niet-Arabieren, en nuanceert het weinig genuanceerde westerse beeld van de Saoedische wereld aan de hand van gedetailleerde portretten van jonge vrouwen en hun omgeving. De lezer verneemt veel over de problemen en gevoelens van deze jonge vrouwen, die op verschillende manieren onderdrukt worden: als vrouwen, als Sjiieten en als lesbiennes. Bovendien is het werk in een mooie, precieze en vlot leesbare taal geschreven. De Nederlandse vertaling slaagt erin veel van de glans en noblesse van het Arabische origineel weer te geven. De vertaalster heeft waar nodig wat bijkomende informatie in de vertaling verwerkt (onder meer over de betekenis van de stad Kerbela en de voor Sjiieten mythische figuur van Hoesein). Het boek is rijk aan interessante informatie voor lesbiennes, maar verdient toch ook de belangstelling van andere lezers. Het is een zeer gedurfd werk over een cluster van zwaar getaboeïseerde thema's, en bovendien is het ook qua taal een overtuigend meesterwerk.
De roman bestaat uit 24 hoofdstukken of 'interieurs', en kan zo gezien worden als een soort schildersatelier, dat vergelijkbaar is met het atelier dat voor de ik-figuur plots geopend wordt bij een bezoek aan haar nieuwe vriendin Darein. Dankzij de uitgekiende verteltechniek is het verhaal zeer geloofwaardig. Dat het hoofdpersonage en twee van haar vrouwelijke partners op meeslepende wijze in de ik-vorm vertellen over hun jeugd en hun eerste erotische en seksuele ervaringen, zonder zichzelf of hun medemensen te idealiseren, nodigt uit tot identificatie. De lesbische ontmoetingen in deze roman worden vaak gekenmerkt door gewelddadigheid. Op die manier geeft de auteur de agressie weer waarmee vrouwen in Saoedi-Arabië in hun familiale en maatschappelijke omgeving worden geconfronteerd. Tegen het einde van de roman ? vanaf het twintigste hoofdstuk ? worden de zelfreflectie en emancipatie van het hoofdpersonage zichtbaar in de narratologische aanpak van de roman: er komen taalkritische beschouwingen aan bod en er zijn ook meer ironische opmerkingen dan tevoren. Hoofdstuk 22, de 'eindbalans' van de hoofdfiguur, bestaat uit een mail aan een persoon van wie de naam niet vermeld wordt; het is een monologische imaginaire dialoog die ironische voetnoten bevat. Misschien is de mail gericht aan Omar, met wie de hoofdfiguur aan het einde van de roman opnieuw haar grenzen verlegt door haar land te verlaten en door zelfzeker en blijkbaar zonder veel angst of berouw de taboes die daar voorhuwelijkse relaties in Saoudi-Arabië in de weg staan, te doorbreken. De wetten van mijn lichaam is een eigentijdse bildungsroman over de mentale, psychische en sensuele ontwikkeling van een jonge, niet-westerse vrouw. [Heidy Margrit Müller en Kamal Y. Odisho Kolo] [Heidy Margrit M]