Leopold II : ongegeneerd genie?: buitenlandse politiek en kolonisatie

Alle Belgische koningen dragen een stempel: Albert I was de 'koning-ridder', Leopold III 'de verrader', Boudewijn I 'de heilige'. In het geval van de tweede Belgische vorst, Leopold II, is het stempel echter minder eenduidig. Bovendien is het sterk geëvolueerd in de tijd. Meteen na zijn overlijden werd het beeld uitgedragen van een koning wiens grootse ideeën zijn Belgenland overstegen, een man aan wie Congo zijn ontstaan en beschaving te danken had. Pas in de jaren 1980 en 1990 kwam er een kritische beweging op gang waarin de heldenstatus van Leopold II neergehaald werd, naarmate de wreedaardige contouren van diens beleid in Congo Vrijstaat bekendheid verwierven. Op korte tijd tuimelde de vorst van zijn voetstuk en werd het voormalige genie bestempeld als de architect van een genocidair regime en verantwoordelijk gesteld voor de terreur in Congo Vrijstaat.
Leopold II: ongegeneerd genie? bundelt twintig opstellen, hoofdzakelijk van historici aan de Belgische universiteiten, over deze gecontesteerde vorst én diens mythevorming. Een eerste reeks bundelt bijdragen die de biografie van Leopold II verder verdiepen. Uit het portret van Mark van den Wijngaert, expert in de geschiedenis van monarchie, blijkt al meteen een sterk contrast tussen de geringe populariteit van Leopold tijdens zijn bewindsjaren en de latere mythevorming rond de vorst. Van den Wijngaert aarzelt overigens niet om de bron van deze mythevorming, Congo Vrijstaat, als 'een humanitaire ramp' te omschrijven. In enkele knappe en vernieuwende stukken wordt verder ingegaan op de jonge Leopold, waarin duidelijk wordt dat hij al als prins, lang voor hij koning was, gedachten koesterde over een groter België. Vooral historicus Jan Vandersmissen laat zien hoe Congo Vrijstaat niet uit de lucht kwam gevallen, maar het resultaat was van jarenlang reizen, studiewerk en intensieve contacten met wat Vandersmissen de 'geografische beweging' noemt. Samen met de bijdrage van Vincent Viaene, waarin de rol van het Vaticaan in de koloniale onderneming wordt toegelicht, wordt het netwerk waarin Leopold II opereerde zo op scherp gesteld.
Het tweede deel van het boek zoomt in op het nachleben van Leopold II, met bijdragen over zijn representatie in toneel (Hugo Claus), literatuur (Mark Twain) en kunst (vooral de Congolese volksschilderkunst), officiële toespraken en schoolboeken. Sommige opstellen bevatten opmerkelijke vaststellingen. Valérie Rosoux ziet een rondspokende Leopold in de officiële toespraken na 1960, waarin zijn bijna totale afwezigheid (in een corpus van 1200 toespraken!) vooral wijst op een gêne om hem bij te zetten in de galerij van de nationale geschiedenis. Stéphanie Planche ontwaart een communautaire dimensie in het corpus schoolboeken dat na 1960 in België verscheen: in Vlaanderen werd sneller en feller de mythe van het genie ingeruild voor een verhaal over wandaden en terreur. Die analyse geldt trouwens tot op zekere hoogte ook voor deze bundel zelf: al dan niet tussen de regels verraadt dit boek een mildere opstelling van de Waalse historici.
Na lectuur van het boek blijft voor de lezer evenwel het vraagteken in de titel Ongegeneerd genie? levensgroot. Het blijft bij wikken en wegen, voorzichtige uitspraken en vooral veel slagen onder de arm wanneer het tot conclusies komt. Zo toont deze lovenswaardige onderneming vooral de hachelijkheid om op basis van historische gegevens, en de voorstellingen daarvan in historiografie, toneel, literatuur en beeldvorming allerhande, tot een soort ethisch oordeel te komen. Het halfslachtige pleidooi van Michel Dumoulin voor een genuanceerde wetenschappelijke aanpak overtuigt minder dan het advies van Isidore Ndaywel è Nziem: aanvaarden dat Leopold II een ambivalent en controversieel figuur zal blijven, aangezien 'niemand het monopolie van de objectiviteit bezit, laat staan dat van de waarheid. Zelfs de Belgische historici niet'. [Ruben Mantels]