Ilias & Odyssee

Uitgeverij Athenaeum houdt van M.A. Schwarz' Homerusvertaling en dat is de laatste jaren duidelijk geworden. Vier jaar na de stijlvolle jubileumuitgave, die nog steeds verkrijgbaar is, zijn de twee homerische epen alweer van een nieuw paperbackjasje voorzien. De Ilias en de Odyssee zijn ook afzonderlijk verschenen in de degelijke 'Salamander Klassiek'-pocketreeks. Nu uitgeverij Arbeiderspers de al even prestigieuze vertaling van H.J. de Roy van Zuydewijn wat laat doodbloeden, lijkt Schwarz meer dan ooit de logische keuze voor wie Homerus wil gaan lezen.

De verhalen zijn bekend. De Ilias vertelt 51 dagen uit het laatste jaar van de Trojaanse oorlog, de tijd tussen de ruzie om een meisje en de begrafenis van Hektor, vijand bij uitstek. De Odyssee is het kaderverhaal waarin de Griek Odysseus vertelt over zijn reis naar huis na de oorlog. Tijdloze verhalen door hun thema's: wrok en misnoegdheid in het eerste, listige intelligentie en trouw in het tweede epos.

Zo'n vijftig jaar geleden koos Schwarz ervoor de twee eeuwige gedichten van Homerus in proza te vertalen. Een keuze die door het verhalende karakter logisch, maar door het poëtische karakter tegenstrijdig was. Een dergelijke vertaling zorgt voor inhoudelijk genot, maar tegelijk voor stilistisch gemis. Ze impliceert een voorkeur voor modern leesgemak, eerder dan voor authentieke leesbeleving. Vooral voor de vele statische, beschrijvende passages is een goede poëtische vertaling wenselijk, aangezien de tekst het op die plaatsen vooral van de vorm moet hebben. Merkwaardig genoeg weerhoudt die keuze voor proza hem niet van een ongewone verplichting ontslaat ? permitteert de vertaler zich bovendien een welhaast absolute vrijheid van woordplaatsing. Deze stijlingreep, in het Grieks veel gebruikt, zorgt in het Nederlands voor nogal pompeuze dialogen ? denk aan zinnen als "want ieder zal voeren zijn eigen strijd" of "hij nam van hem over de onvergankelijke scepter."

Op een summiere inleiding na, wordt de lezer aan zijn lot overgelaten. Geen voetnoten of namenlijsten. De vraag blijft hoeveel niet-classici weten dat Smintheus de naam van Apollo in zijn functie van muizengod is, om maar een voorbeeld te geven. Toch kan deze tijdloze vertaling enkel monumentaal worden genoemd. Schwarz' Nederlands is rijk en degelijk, en in proza kan Homerus dan ook nauwelijks beter vertaald worden. Het is De Roy van Zuydewijn die in de inleiding bij de eerste druk van zijn eigen vertaling de balans opmaakt. "Het spreekt vanzelf dat het vertalen van Homerus in goed proza beter is dan in slechte poëzie. Even vanzelfsprekend lijkt me dat het vertalen in goede poëzie nog beter is dan in goed proza." (Ilias, 1980) Kortom: lees De Roy van Zuydewijn voor meeslepende poëzie, lees Schwarz voor een meesterlijk verhaal. Voor de zeldzame combinatie van de twee, lees beiden, of leer Grieks en lees Homerus. [Bram Demulder]