Groeten uit het ondergrondse : hedendaagse kunst verkennen met kinderen

Groeten uit het ondergrondse vormt het derde deel van een project rond hedendaagse kunst, opgezet door KUNSTWERKT, een vereniging die de kunstbeoefenaar ondersteunt. Het boek kwam tot stand in samenwerking met Creatief Schrijven en werd ondersteund door het Forum voor Amateurkunsten. Groeten uit het ondergrondse dient dus vele meesters, en uit zulks kwam nog niet veel goeds. Ook dit boek wil zoveel kanten uit, dat het doel zoek raakt.
Groeten uit het ondergrondse vertrekt vanuit acht hedendaagse kunstwerken, die telkens op een volledige bladzijde in kleur worden afgebeeld. Elk kunstwerk wordt gevolgd door een kort stukje informatie over de kunstenaar en het werk, een verhaal geïnspireerd door het kunstwerk en een tweetal schrijfopdrachten. Illustraties slaan een brug tussen kunstwerk, verhaal en oefeningen. Een terugkerende kameleon geeft de structuur aan. ‘Wist je dat?’, ‘Het verhaal van Tine’ en ‘Pak pen en papier!’ volgen elkaar steeds op dezelfde manier op.
De gekozen kunstwerken zijn, op een enorm schilderij na, alle driedimensionale kunstwerken, die eerder figuratief dan abstract zijn. Dat maakt hen ook voor jonge kinderen ‘grijpbaar’: de herkenning biedt een kapstok voor de interpretatie.
Spijtig is dat die interpretatie sterk gestuurd wordt. De informatieve teksten leggen consequent uit wat de kunstenaar, van de bekende Jan Fabre tot minder bekenden als Tinka Pittoors, met het werk voor ogen had, en leggen zo als het ware een kijkhouding op. Voor een boek dat, conform het project en de ondertitel, ‘hedendaagse kunst (wil) verkennen met kinderen’, is dat erg spijtig. Schrijfoefeningen die kinderen moeten aanzetten tot zorgvuldig kijken, gaan zo aan hun doel voorbij.
Meestal opent de schrijfopdracht immers met een korte oefening die meteen aansluit bij het kunstwerk. Spijtig is dat de tweede, uitgebreide opdracht daar niet op voortbouwt. Ook biedt die opdracht doorgaans te weinig houvast voor een kind dat op eigen houtje aan de slag moet, vaak met een nog onbekende tekstsoort zoals een monoloog, raplied of krantenartikel. Hoewel de opdrachten inhoudelijk aansluiten bij het verhaal — en dus bij het kunstwerk — doen ze dat immers niet altijd vormelijk.
Lang niet alle verhalen van Tine Mortier zijn even sterk. Dat iemand die aan haar tempo publiceert, niet altijd even hoog kan scoren, hoeft niet te verwonderen, maar van een boek dat precies schrijven wil stimuleren, mag je verwachten dat de lat wat hoger ligt. Vooral de twee rijmende teksten, ‘Peter de wolkenmeter’ en ‘Antje’, wringen en schuren. De onfunctionele enjambementen, flauwe toevoegingen omwille van het rijm en het haperende ritme werken een vlotte lezing tegen. Ook andere verhalen bevatten storende elementen. Zo wordt in ‘Gestraft’ gezegd dat het hert voor straf op een hoge plank moet blijven staan, terwijl verderop in het verhaal blijkt dat dat op de eerste plaats is omdat de verf op zijn poten moet drogen.
Het sterkst, en ook grappigst, is het verhaal waaraan de titel van het boek is ontleend. ‘De barones’ bestaat uit een lange brief waarin de leden van de ondergrondse in een plechtig register uiteenzetten dat zij per vergissing de barones en niet de proviand hebben gestolen.
Het lijkt erop dat ook de andere delen van het boek met haastwerk zijn besmet: de informatieve teksten zijn niet altijd goed opgebouwd en verschillende keuzes worden niet consequent doorgezet. Alleen al de achterflap spreekt volwassenen en kinderen door elkaar aan.
Voor illustratrice Esther Platteeuw is dit boek een debuut. Ze is erin geslaagd kunstwerk, toelichting en verhaal met cartooneske lijntekeningen en kleurrijke, geschilderde illustraties te verbinden. Haar illustraties zijn meer dan een reproductie van het kunstwerk en het verhaal en nodigen op hun beurt uit tot aandachtig kijken. Dat pleit voor haar werk en maakt nieuwsgierig naar meer, al is het de vraag of het boek niet beter was af geweest zonder die extra betekenislaag. De kunstwerken an sich bieden immers al een sterke visuele prikkel.
Het is fijn dat een boek kinderen wil aanzetten tot zorgvuldig kijken én zelf creëren. Maar kijken en creëren vraagt tijd, en het lijkt er sterk op dat precies tijd bij het creatieproces van Groeten uit het ondergrondse ontbrak. Voor goede begeleiders biedt het boek ruim stof om aan de slag te gaan, maar het kind dat zelfstandig zijn weg moet vinden, loopt wellicht hopeloos verloren. [Frauke Pauwels]