Essays
Francis Bacon
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
ISVW Uitgevers, © 2018 |
VERDIEPING 4 : BLAUWE TOREN : FILOSOFIE : 155.2 BACO |
1 exemplaar
Beschikbaarheid | Uitgave | Plaats in de bib |
---|---|---|
Aanwezig |
Ambo, cop. 1988 |
MAGAZIJN : NON-FICTIE : ENKEL NA MAGAZIJNRESERVATIE : 155.3 BACO |
Alexandra De Vos
te/ep/21 s
Wij eenentwintigste-eeuwers zien het leven door een donkere bril. God is lang bijgezet in het wassenbeeldenmuseum. Wie oud genoeg is herinnert zich een wereldbedreigend kernconflict. We hebben George Orwell gelezen, A clockwork orange gezien en binnen afzienbare tijd leggen de bijen misschien het loodje. Of Elon Musk en een tripje naar Mars het doemscenario kunnen herschrijven, is maar de vraag.
Ooit was dat anders. Ooit baadde de wereld in de duisternis van de onwetendheid, maar gloorde een stralend licht aan de horizon. Verschenen in hemelse gewaden: de renaissance, godsdienstvrijheid, alfabetisering, wetenschappelijke vooruitgang, vrouwen met verstand en onvervreemdbare rechten. De mens was al lang de toegang tot de tuin van Eden ontzegd, maar een herovering van het oorspronkelijke geluk leek mogelijk.
Een man die alvast de goede kant uit schreed, was de Engelse schrijver, denker en politicus Francis Bacon (1561-1626). Het woord schrijden is hier op zijn plaats, zo vertelt de diplomaat Constantijn Huygens. De Nederlander was weinig onder de indruk van Bacons optreden als grootkanselier van de Engelse koning: 'Ik werd door hem enkele keren in audiëntie ontvangen. Meer dan eens werd ik misselijk van zijn absurde manier van voortschrijden, spreken en gesticuleren, het een al erger dan het andere.'
Aan Bacons opvoeding zal het niet gelegen hebben. De pientere jongen ging op zijn twaalfde in Cambridge studeren. Als jongeman werd hij rechter en parlementslid, daarna privésecretaris van Jacobus I. Maar op het hoogtepunt van zijn macht werd hij beschuldigd van omkoperij. Zijn vijanden zorgden ervoor dat hij diep viel: het was schluss met Bacons politieke loopbaan.
Slechts de wetenschap en de letteren restten hem, en daar stortte Bacon zich met hart en ziel op. Zijn wetenschapsfilosofie wordt nog altijd bewonderd. Experimenten, empirische vaststelling en geen theorie, daar had de wetenschap behoefte aan, zo schreef hij. Het leverde hem fans op onder latere verlichtingsdenkers als Voltaire en Descartes. Maar de liefde van de rest van de wereld won hij dankzij een klein, bij elkaar gefantaseerd boekje. Hij noemde het Nieuw-Atlantis, naar het mythische eiland dat Plato vele eeuwen voordien had bewierookt.
Geen onkuisheid
Het verhaal is simpel. Een Europees reisgezelschap, onder wie een kroniekschrijver, is afgedreven op de Stille Oceaan, overgeleverd aan wind en golven. De bemanning maakt zich al klaar om haar Schepper te ontmoeten als een windstoot het schip naar een onbekend eiland doet drijven. Daar vinden de Europeanen zowaar een hoogontwikkelde beschaving en christelijke lieden die hen aanspreken in schoollatijn en Spaans. In het Vreemdelingenhuis worden de aangespoelden met tranen in de ogen welkom geheten, gelaafd en gespijsd. 'Wij zijn aangekomen in een land van engelen', constateert de kroniekschrijver vol vreugde.
De eerste indruk bedriegt niet. De Europeanen leren dat het eiland, Benzalem geheten, waarlijk de 'maagd van de wereld' is. Onkuisheid bestaat er niet, nergens is ook maar een spoor te vinden van prostitutie, dronkenschap, herenliefde of buitenhuwelijkse betrekkingen - alles waar Europa een oogje voor dichtknijpt. Neen, de jongelingen van Benzalem onderwerpen zich met vreugde aan de welwillende heerschappij van de koning en van familievaders, de tirsans, en zetten de kuise tradities voort.
Zo kunnen de Benzalemmers zich met een kalm gemoed wijden aan de grootste verwezenlijking van het eiland: een wetenschappelijk instituut dat bekendstaat als 'het Huis van Salomo'. Het doel is de ware aard en werking der dingen te achterhalen, alles wat los en vast zit aan de schepping te bestuderen, 'waardoor God des te meer eer zou toekomen als Schepper, en de mens des te meer profijt in het gebruik ervan.' Bijbelse idealen en wetenschap, op Benzalem is het één strijd.
De lijst van experimenten en verwezenlijkingen oogt verbazingwekkend modern: er wordt gewerkt aan duikboten en vliegtuigen, aan het genetisch manipuleren van planten en aan kruisingen en laboratoriumproeven met dieren. Microscopen en telescopen, weersvoorspellingen, het vervaardigen van metaallegeringen en kunstmatige geur- en smaakstoffen, alles verwijst naar de brave new world waarin de mensheid zich ondertussen bevindt. Het is geen wonder dat de tekst na deze bijzondere uiteenzetting afbreekt, zonder het verder over het dagelijks leven, of over politiek te hebben.
Onafgewerkt
Nieuw-Atlantis, geschreven tegen het eind van Bacons leven, bleef onafgewerkt, zoals de beschrijving van het oorspronkelijke Atlantis in Plato's Critias ook afbreekt. En, eerlijk is eerlijk, dit boekje heeft niets van de literaire waardigheid van Plato en ook niets van de ironie en speelsheid van Thomas Mores Utopia. Bacon is ernstig, moralistisch en een beetje saai.
Maar meer dan zijn gewaagde ideeën had Bacon niet nodig om de wereld in vlam te zetten. Rond 1640 vergaderden een aantal geleerde Bacon-adepten in Londen om het werk van hun voorganger te bespreken. De tijd leek rijp om ook in de echte wereld een 'Huis van Salomo' te stichten. Doel van het project: 'Het verbeteren van alle nuttige wetenschappen en kunsten, niet door louter speculatie, maar door precieze en nauwkeurige observaties en experimenten'. Zo werd de Royal Society, de Engelse academie van wetenschappen, geboren. En al kon ze ons geen tuin van Eden schenken, ze floreert tot op de dag van vandaag. Het cynisme, de antiwetenschap en alternative facts van morgen zal ze ook wel aankunnen. Nu nog de klimaatopwarming.
Bacon heeft het allemaal niet mogen meemaken. Een van zijn experimenten werd hem in 1627 fataal. Op een koude winterdag poogde hij een kip langer te bewaren door het karkas op te vullen met sneeuw. Hij kreeg een flinke griep te pakken en stierf, heel lullig, aan de gevolgen. Nooit zou hij nog door een gang schrijden, een essay schrijven of Nieuw-Atlantis gepubliceerd zien. Maar dood of niet, zijn utopie werd gelezen, geliefd en voor een groot deel verwezenlijkt. En zo overklaste hij Plato en Thomas More.
Vertaald door Thomas Heij, ISVW Uitgevers, 60 blz., 17,50 €. Oorspronkelijke titel: 'New Atlantis. A work unfinished'.
Dr. Taede A. Smedes
Francis Bacon (1561-1626) staat bekend als een van de grondleggers van de moderne natuurwetenschappen. Zijn boek 'Nieuw-Atlantis' dat nu in een frisse nieuwe Nederlandse vertaling door Thomas Heij verschijnt, kwam oorspronkelijk uit in 1627, een jaar na Bacons dood. Het werk is dan ook onvoltooid gebleven. Het is een mythologische vertelling over schipbreukelingen die op een eiland stranden waar een onbekend volk woont in een ideale staat, waarin de natuurwetenschappen een prominente plaats innemen. Deze uitgave bevat niet alleen een geannoteerde vertaling van Bacons boek, maar de helft bestaat bovendien uit teksten die de achtergronden verhelderen. Met hoofdstukken over de biografie van Bacon, de inspiratie en invloeden van het werk, een synopsis en duiding van de tekst, en een uitgebreide schets van de erfenis van Bacon, van Descartes tot Dewey, en een beknopte bespreking van de kritiek van verschillende denkers op Bacons utopische ideeën. Een erg goed gedocumenteerde nieuwe vertaling die ook nog eens erg prettig leest. Een aanrader. Met literatuuropgaven.
Laat hieronder weten op welk e-mailadres je een bericht wil krijgen als dit item beschikbaar is. Dit is geen reservering. Je krijgt geen voorrang om dit item te lenen.
Je gaat akkoord dat we je een mail sturen om je aanvraag te bevestigen en je te verwittigen wanneer jouw artikel binnen is. Deze mails zijn eenmalig. Je kan je toestemming op elk moment intrekken via de link in de bevestigingsmail.