Het labyrint en de wegen : een naald voor het kompas van zoekende gelovigen

Nooit in de wereldgeschiedenis waren de toeristen talrijker dan aan het begin van het derde millennium, zo betoogt Jan Kerkhofs, jezuïet en emeritus professor aan de faculteit godgeleerdheid aan de KU Leuven. En toch voelen veel mensen zich binnenin zwervers in een almaar uitdijend labyrint. De enen sluiten zich daarin chaotisch af, de anderen zoeken naar een veilige schuilplaats, weer anderen trekken haastig door eindeloze gangen of verdringen zich rond 'zieners'. Een aantal gaat terug naar de bron: ze zijn als holbewoners die doorheen de spleten van het labyrint zeker zijn van een uitweg; ze rollen hiervoor een bol met de draad van Ariadne.

Kerkhofs gaat in dit boek op zoek naar (uit)wegen in het labyrint. De West-Europese mens staat inderdaad voor nieuwe uitdagingen, en er is geen weg terug. In de postmoderne wereld worden spiritualiteit en religie in vraag gesteld, maar ook alle vragen naar zin en betekenis. Het leek vroeger voor de meeste mensen makkelijker om in het reine te komen met alle bestaansvragen. Voor christenen was Jezus' boodschap het eenduidige antwoord op vele vragen. Intussen is de verdraagzaamheid tegenover het religieuze pluralisme in het algemeen erg groot geworden. Vlak doorheen kerk en samenleving vindt men een toegenomen zin voor religiositeit, gepaard aan een groeiende god-moeheid, met tegelijk een uitbreiding van de meditatiecultuur en een droogleggen van de gebedscultuur.

Dit verschijnsel leidt ook tot denkrichtingen die nieuwe vragen oproepen, bewegingen die fors toenemen, maar zich op een of andere manier afsluiten van de wereld of heel anders naar de samenleving kijken. New age heeft veel weg van een sekte. Charismatische bewegingen gaan een opener weg op, maar groeperen hoofdzakelijk de rechtsen in de kerken. Het Opus Dei roept omwille van zijn geheimzinnigheid vele vragen op. De klassieke kerken geven echter niet de juiste uitweg uit het labyrint, als men afgaat op de leegloop. Kerkhofs duikt in de geschiedenis om te onderstrepen dat zwerven, op zoek gaan, vanouds iets spiritueels is: kluizenaars en de oude christelijke orden zoals de benedictijnen zijn er een voorbeeld van.

Ook het christelijk discours zoals het sinds de Middeleeuwen vorm kreeg, met een triomferende Christus en een allesomvattende theologie, wordt door Kerkhofs onder de loep genomen: voorbestemming en erfzonde zijn geladen onderwerpen die in onze tijd niet begrepen (kunnen) worden vanuit het klassieke taalgebruik. Hetzelfde geldt voor de verrijzenisverhalen, al waarschuwt Kerkhofs hier voor twee absoluut te mijden opvattingen: de eerste die poogt van de verrijzenis (en de verschijningen) een historisch bewijsbaar feit te maken die het persoonlijk geloof nutteloos maakt, en de andere die de verrijzenisverhalen reduceert tot symbooltaal van de eerste christenen. Feitelijk gaat het volgens de auteur om een persoonlijke ervaring, die tegelijk een keuze is. Verder analyseert hij de betekenis van de toenemende interreligieuze dialoog; in die dialoog ontwaart hij sterke lichtpunten.

Kerkhofs neemt de lezer mee in wat hij het labyrint noemt, naar analogie van het begrip uit de Griekse mythologie. Zijn boek helpt de lezer om de draad van Ariadne te ontwarren en op te rollen. Het boek is rijk aan beelden, aan citaten uit de wereldliteratuur, uit de bijbel, uit getuigenissen. In de talrijke noten wordt hiernaar verwezen. Geschikt voor individuele lectuur, maar ook voor lees- en gespreksgroepen. [Frans L. Van den Brande]