De klacht van de Vrede 'die overal door alle volken verstoten en versmaad wordt'

Vele van Erasmus' ideeën blijven nog steeds actueel en waardevol: zijn opvoedingsideaal met zijn verdediging van de klassieke letteren, zijn ijveren voor een authentiek christendom, zijn kosmopolitisme en zijn pacifisme. Nadat hij in enkele andere werken al een protest tegen de oorlog en een oproep tot vrede had laten horen, schreef hij De klacht van de vrede. Deze tekst kwam er naar aanleiding van een geplande Europese topconferentie die de oorlog definitief wou bannen, maar uiteindelijk niet doorging.

Erasmus laat de godin Pax deze klaagzang verwoorden. Door hun oorlogszucht zijn de mensen het slachtoffer van een massa rampen. Terwijl er in de kosmos harmonie heerst en zelfs woeste dieren met hun soortgenoten eendrachtig samenleven, blijken de mensen, die nochtans beschikken over de gave van het verstand (waardoor ze de goddelijke geest kunnen begrijpen) en die van het woord (dat bijzonder geschikt is voor een goede verstandhouding) door een onverzadigbare vechtlust gekenmerkt. En zoals de natuur niet in staat is om de mens in vrede te laten leven, kan ook Christus zijn volgelingen de oorlogsrazernij niet afleren. Hij zei dat zijn volgelingen door hun onderlinge liefde moesten herkend worden, maar de christenen vechten verbitterder dan de heidenen. En "om het kwaad nog erger te maken, bedekken zij deze grote goddeloosheid met een schijn van vroomheid: de vaandels dragen het teken van het kruis". Ten slotte doet Erasmus een dringend beroep op vorsten, priesters, theologen, bisschoppen en alle christenen, om de eendracht te herstellen.

Om zijn lezers te overtuigen gebruikt Erasmus een hele reeks retorische middelen, zoals uitroepen, retorische vragen, apostrofen, gradaties. Hij citeert meermaals de bijbel en klassieke auteurs om zijn beweringen te illustreren of te ondersteunen. Enkele gedachten worden (meestal onder verschillende formuleringen) herhaald; dat is een gevolg van zijn gedrevenheid, maar ook wel van een bewuste keuze, want "opdat het des te beter blijft hangen is het goed dat het meermalen ingeprent wordt". Het geheel leest heel vlot, ondanks enkele verouderde vormen, vooral genitieven (van het type "des kruises").

De inleiding geeft een kort overzicht van pacifistische fragmenten in Erasmus' vorige werken en een wat droge opsomming van de vele publicaties die het gekend heeft. Hoewel deze beschouwingen niet alle origineel zijn, blijken ze toch nog interessant en actueel genoeg om in hedendaagse vredesmanifesten geciteerd te worden. [Jef Ector]