Pasteur : van microscoop tot légion d'honneur

Vandaag de dag is Louis Pasteur vooral bekend van de gepasteuriseerde melk, het vaccin tegen hondsdolheid en het befaamde Institut Louis Pasteur in Parijs, dat is gewijd aan de bestrijding van besmettelijke ziekten. Dat een instituut naar hem is vernoemd, geeft al aan hoe groot de roem is die Pasteur te beurt is gevallen. Vooral na zijn dood in 1896 werd hij, zoals wel meer wetenschappers uit die tijd, erg opgehemeld. De kentering in deze idolatrie kwam er pas in 1970, toen de laatste erfgenaam van Pasteur eindelijk een lading brieven en documenten vrijgaf, waarvan Louis Pasteur zelf had gezegd dat ze ook na zijn dood geheim moesten blijven. Hij had daar alle reden toe, want uit deze documenten blijkt dat de grote Franse wetenschapper ook kleine kantjes had. Zo komt hij vaak arrogant en reactionair over. Maar wat erger is, Pasteur blijkt zwaar te hebben gezondigd tegen de spelregels van de wetenschap. Zo hield hij de resultaten van experimenten achter als ze zijn ideeën tegenspraken. Hij gebruikte en kopieerde schaamteloos ideeën en experimenten van zijn assistenten, om dan zelf met alle eer te gaan lopen. Hij deed het meer dan eens voorkomen dat zijn nieuw ontwikkelde procédé onfeilbaar was zonder daarvoor wetenschappelijk bewijs te hebben. Aan de andere kant kan Pasteur zich ook beroemen op tal van kleinere, bij het grote publiek minder bekende ontdekkingen. Zo lag hij met zijn ontdekking van gist en zijn methode om gist te kweken aan de oorsprong van de microbiologie, was hij de eerste die aërobe en anaërobe bacteriën beschreef. Hij onderzocht ziekten bij zijderupsen, en legde zich toe op problemen in de vee- en wijnteelt.

Dit boek is beslist een aanrader. Het geeft een erg helder overzicht van leven en werken, successen en tegenslagen van Louis Pasteur. De teksten zijn duidelijk, zonder al te veel franjes en details. Opmerkelijk zijn de vele illustraties, die niet alleen begrippen en personen uit de teksten illustreren, maar soms ook extra anekdotes verschaffen die slechts zijdelings met het hoofdverhaal te maken hebben. Er is aandacht voor de invloed van nationale en internationale politiek op wetenschappers en wetenschap. Achteraan in het boek staat een tijdslijn waarop de belangrijkste feiten uit Pasteurs levensloop staan aangeduid. De auteur legt hagiografische en kritische teksten over Pasteur naast elkaar en kan zo een genuanceerd beeld schetsen van deze belangrijke wetenschapper. [Jeroen Stevens]