Marinus van der Lubbe : een biografie

Marinus van der Lubbe is een biografie over de Nederlandse metselaar en communist die op 27 februari 1933 de Rijksdag in Berlijn in brand stak, en verscheen onder een andere titel voor het eerst in 1986. De processtukken van het brandproces waren toen nog niet voor onafhankelijk onderzoek beschikbaar. Deze uitgave werd aan de hand van recent onderzoek aangevuld en bijgewerkt tot een sluitend geheel.

Op zijn proces in 1934, enkele dagen voor zijn executie, verklaarde Marinus van der Lubbe aan de rechters dat hij de Rijksdag helemaal alleen had aangestoken. Lange tijd werd evenwel aan deze bewering getwijfeld. Nazi-Duitsland buitte het incident uit als communistisch complot uitgevoerd door meerdere daders. Na de oorlog werd in geallieerde kringen beweerd dat de nazi's zelf de brandstichters waren, om een heksenjacht op de communisten te ontketenen, maar bewijzen voor deze stelling werden nooit gevonden. Het uitgangspunt van deze biografische studie is dan ook dat aan de bekentenis van de dader, dat hij op eigen houtje handelde, niet moet worden getwijfeld.

In de eerste hoofdstukken 'De Rijksdag brandt!' en 'Naar Berlijn' wordt op boeiende wijze de brandstichting beschreven. De dagen en weken uit het leven van Van der Lubbe die hieraan voorafgingen, zijn gebaseerd op de eigen bekentenissen en ander door de Duitse politie en justitie in 1933 verzameld materiaal. 'Een metselaar uit Leiden' handelt over zijn jeugd, zijn leven in Leiden en zijn politieke activiteiten als communistisch geïnspireerd agitator.

Na de Rijksdagbrand hebben Nederlandse journalisten, schrijvers (waaronder Jef Last) en ambtenaren Van der Lubbes leven nagetrokken en inlichtingen ingewonnen bij mensen die hem gekend hebben. Deze getuigenissen, samen met diverse officiële rapporten uit het politiearchief en krantenartikelen, werden door Martin Schouten verzameld, vergeleken en opgenomen in deze levensschets. Belangrijk is ook dat deze biografie de visie weerlegt die Van der Lubbes daad wil verklaren in het licht van een schizofrene en psychotische persoonlijkheidsstructuur. Uit deze levensschets treedt Van der Lubbe dan ook naar voren als een jongeman van 24 jaar, die zich tot aan zijn terechtstelling consequent heeft gedragen met een verbluffende affectieve onverbiddelijkheid. Een man met een fundamentele neiging tot opstandigheid, een eigenschap die hem mogelijk de weg heeft gewezen naar zijn noodlottige daad van verzet.

Dat er in de toekomst nog nieuw materiaal boven water zal komen, blijft weliswaar mogelijk, maar is weinig waarschijnlijk. Een chronologisch overzicht, bronvermeldingen uit kranten, periodieken, boeken en brochures, evenals data uit mondelinge mededelingen, maken van deze vlotte en boeiende biografie een beklijvend ego- en tijdsdocument. Schouten was als journalist verbonden aan diverse kranten en periodieken en schreef meerdere romans en toneelstukken. [Staf Schoeters]