Dichter naast God : biografie van de romanticus Maurice de Guérin 1810-1839

De Franse Revolutie, de verwoestende passage van Napoleon en de daaropvolgende restauratie (1814-1830) leidden ertoe dat Franse intelligentsia maatschappelijk volkomen zouden vervreemden. Tegelijk zorgden deze gebeurtenissen voor het ontstaan van het romantische levensgevoel, dat zich uitte in somberheid, apathie en melancholie. Voor vele jongeren werd dit 'mal du siècle' gesymboliseerd in de roman René (1805), het cultboek dat François-René de Chateaubriand uit zijn Génie du christianisme (1802) had gelicht en dat meteen een onverbiddelijke bestseller werd, vergelijkbaar met wat Goethes Die leiden des jungen Werthers (1774) eerder al had aangericht.

Ook Maurice de Guérin (1810-1839), zoon van een verarmde edelman uit de Albigeois, dweepte met het boek en gaf daarbij, zoals vele van zijn tijdgenoten, volop uiting aan gevoelens van diepe malaise over het heden en wanhoop voor de toekomst. In een brief aan abbé Buquet, zijn leraar en biechtvader aan het Parijse Stanislas-college, waar hij onder druk van zijn familie zeven jaar zou studeren om priester te worden, verhaalt de achttienjarige student over zijn gevoel een outsider en een banneling te zijn. Deze masochistische zelfontleding zou later bekend raken onder de titel Confession d'un enfant du siècle, dat net zomin als zijn overige literaire werk ? op een enkel gedicht na ? bij zijn leven zou worden gepubliceerd.

Na een eerste geloofscrisis beslist hij tot diepe teleurstelling van zijn vader om de soutane af te werpen. Zijn oudere zus, de uiterst devote Eugénie de Guérin, is echter rotsvast overtuigd van het uitzonderlijke talent van haar broer, en zorgt ervoor dat hij kan terugkeren naar het ouderlijke landhuis La Cayla, waar hij geboren is en 29 jaar later aan tuberculose zal sterven. De hechte band tussen Maurice en Eugénie is ongetwijfeld gesmeed na de vroege dood van hun moeder, waardoor het toen veertienjarig meisje het volle gewicht van het huishouden te dragen kreeg. We weten uit de correspondentie dat haar adoratie voor Maurice totaal is, maar dat haar religieuze waan soms ook verstikkend werkt op zijn creativiteit. Gelukkig is er 'boosdoener' Jules Barbey d'Aurevilly, klasgenoot in het college, boezemvriend en rebelse libertijn ? het antidotum voor de bedrukkende en reactionaire sfeer thuis ? die hij terugvindt als hij in 1829 terugkeert naar Parijs om rechten te studeren. Hij blijft wel zijn hart uitstorten in brieven aan Eugénie, ook als de metafysische twijfel, die onder meer tot uiting komt in het gedicht 'Le Crucifix', nogal wat 'gevoelige woordenkramerij' oplevert.

De Julirevolutie van 1830, die het einde van het Ancien Régime aankondigt, zullen bij Maurice de nieuwe ideeën op politiek en cultureel vlak nog versterken. Hij is dan 21, en vertoont al de eerste tekenen van de ziekte die hem weinige jaren later zal vellen. Eind 1831 wordt het politiek getinte vers 'La Pologne' (over de Poolse vrijheidsstrijd) geplaatst ? het enige gedicht overigens dat tijdens zijn leven zal verschijnen. Hij postuleert voor een baan als journalist bij L'Avenir, de krant die het vers had afgedrukt. Het wordt het begin van een mondain leven dat door de cholera-epidemie van 1832 brutaal wordt afgebroken. Terug in La Cayla begint hij een intiem dagboek dat de titel Le Cahier Vert meekrijgt en een kantelmoment zal worden in zijn literaire ontwikkeling. Een briljant poëtisch manifest dat zijn zelfbevrijding inluidt, een laboratorium ook waarin zijn filosofische ideeën zullen rijpen, en dat de basis vormt voor de bekende en ook in het Nederlands vertaalde prozagedichten ('Le Centaure' en 'La Bacchante').

Onder de indruk van abbé Lamennais en diens neokatholieke beweging die de paus en de clerus durft uit te dagen, vervoegt hij diens kleine religieuze kolonie in het Bretonse la Chesnaie. Het wil echter niet klikken tussen de liberale abbé, die vooral actie wil voeren, en de dan 23-jarige Maurice, die eigenlijk alleen op zoek is naar rust en geborgenheid. Meer en meer trekt hij zich terug in de literatuur, nu in het gezelschap van de jonge dichter Hippolyte de La Morvonnais en diens aantrekkelijke jonge vrouw Marie, een nieuwe maar stille geliefde.

In 1834 vinden we Maurice terug in Parijs, met duidelijke literaire ambities. Hij kan volop rekenen op Jules Barbey d'Aurevilly, die intussen als taalgeweldenaar en provocateur zelf bekendheid heeft verworven. Een jaar later zal hij de twee hoger vernoemde teksten schrijven, de eerste prozagedichten in de Franse literatuur (samen met het in 1842 verschenen 'Gaspard de la nuit' van Aloysius Bertrand). Dertig jaar later voor het eerst afgedrukt, vormen ze een mysterieuze mythologische diptiek met een erg ritmisch en beeldend karakter, dat in feite als een metaforisch zelfportret van de dichter kan gelden en waarmee hij afstand deed van zijn christelijke wortels. Een ontwikkeling die nadien door Eugénie ten stelligste bestreden zou worden.

Twee jaar later is Maurice de Guérin een wereldlijke figuur geworden, een dandy in het spoor van zijn vriend Jules Barbey. Hij zal in het frivole Parijs al snel de jonge en rijke Caroline de Gervain leren kennen, een exotische schone die vanop het eiland Mauritius kort daarvoor in de Franse hoofdstad is beland. Nadat Maurice een einde heeft gemaakt aan de geheime en passionele verhouding met een getrouwde vrouw, en hij zijn gezondheid ? op miraculeuze wijze, volgens Eugénie ? heeft teruggekregen, trouwt hij in november 1838 met de tien jaar jongere 'jolie Indienne'. Hun 'marriage de raison' is echter geen lang leven beschoren. De ziekte steekt weer de kop op en na een korte maar heftige lijdensweg sterft de dan nog vrijwel onbekende dichter van een klein maar merkwaardig oeuvre, op vrijdag 19 juli 1839.

De ontdekking in de volgende jaren van zijn literaire waarde en de heidense aspecten van zijn werken, stuit echter op heftige weerstand, eerst van Eugénie, en na haar dood van de familie de Guérin, die alles zal doen om Maurice te 'rekatholiseren'. De campagne heeft lange tijd succes doordat de dichter gekoppeld wordt aan de figuur van bigotte Eugénie.

Hedwig Speliers introduceert met deze biografie de fascinerende figuur van Maurice de Guérin, die onder meer belangrijk was voor Rilke, in ons taalgebied. Daarbij bepleit hij steeds weer een dubbelbiografie Maurice-Eugénie, omdat hun geschiedenis onverbrekelijk verbonden blijft, niet als schrijverspaar maar als zielsgenoten. Eugénie speelt dan ook een bepalende en dikwijls ook erg positieve rol in deze met liefde en aandacht geschreven levensbeschrijving, waarin de betrokkenheid van de auteur met Maurice de Guérin ('mijn tweelingbroer') steeds voelbaar blijft. [Jan Baes]